Boomkikker en kamsalamander eindelijk gered in Vlaanderen?

De boomkikker en kamsalamander zijn amfibieën die omwille van hun Europese bescherming regelmatig onder de aandacht komen. Al een tijdje worden inspanningen gedaan om deze soorten te beschermen, maar die sloegen niet meteen aan. Sinds 2007 worden er successen geboekt, dankzij de inzet van vrijwilligers en met grootschalige beheeracties.

Hoewel de boomkikker in de jaren ’60 nog over heel België voorkwam, was het sinds de jaren ’80 jarenlang een zeldzame amfibieënsoort die sterk achteruit bleef gaan. Rond de eeuwwisseling werd de situatie dramatisch toen de totale mannelijke Vlaamse populatie op 200 roepers geschat werd. Alle vindplaatsen in Wallonië, Antwerpen en Oost-Vlaanderen waren verdwenen. De achteruitgang van de kamsalamander werd minder nauwkeurig gedocumenteerd doordat deze een meer verborgen levensstijl heeft en onder het wateroppervlak gezocht moet worden. Toch waren er ook aanwijzingen dat verschillende populaties in de periode 1980-2000 afnamen.

Het verschijnen van de eerste soortbeschermingsplannen (SBP’s) midden jaren ‘90 leidde niet tot de gehoopte ommekeer doordat ze amper geïmplementeerd werden in de praktijk. Lokale terreinbeheerders (vaak vrijwilligers) deden, meestal op eigen initiatief, jarenlang hun uiterste best om populaties van bedreigde amfibieën te helpen. 

Speciale herinrichtingswerken en dynamisch vijverbeheer hebben beide soorten van de ondergang gered. Op verschillende plaatsen zijn opnieuw bolwerken ontstaan met populaties van meerdere honderden tot zelfs duizenden individuen. Bovendien blijkt de kamsalamander mee te surfen op de golf aan maatregelen die in eerste instantie werden genomen om de boomkikker te beschermen. In zowat alle boomkikker-kerngebieden worden ook hoge aantallen kamsalamanders opgetekend.

Het is overduidelijk dat de Vlaamse populatie boomkikker aan de betere hand is, maar ze komt wel uit een diep dal gekropen (lees hier meer over de populatie in de Zwinstreek). Een aantal kerngebieden zijn dan wel opnieuw bezet, maar bepaalde voormalige vindplaatsen en potentieel leefgebied zijn nog niet ge(her)koloniseerd. Het merendeel van de populaties (85%) houdt zich nu op in Speciale Beschermingszones van de Habitatrichtlijn (SBZ-H’s) en hoewel de soort zich lokaal wist te verspreiden, lijkt het er sterk op dat het gebrek aan natuurverbindingen een verdere opmars, en dus ook de uitwisseling van genenmateriaal, tegenhoudt.

Afbeelding

Kamsalamanders liften mee op de maatregelen voor booomkikker. Maar de toekomst voor populaties buiten natuurgebied lijkt erg onzeker (foto: Hugo Willocx)

Voor kamsalamander liggen de kaarten enigszins anders. Anno 2018 zijn het vooral kamsalamanderpopulaties in natuurgebied die aan de betere hand zijn. Maar slechts 36% van de populaties bevindt zich in de SBZ-H’s. Daarbuiten blijven gepaste maatregelen veelal uit waardoor deze exemplaren het veel minder goed doen of ondertussen zelfs verdwenen zijn. Problemen als te voedselrijk water, geen structureel onderhoud, geen netwerk aan poelen en geen natuurverbindingen met andere populaties blijven er bestaan. Het valt dan ook te vrezen dat veel van de resterende vindplaatsen, vooral in agrarisch gebied, in de nabije toekomst zullen verdwijnen.

Met de actuele opmaak en uitvoering van SBP’s voor beide soorten hopen we dat, met de Vlaamse overheid als koepel, succesmaatregelen sneller verspreid en toegepast worden. Maar vooral dat er ook oplossingen worden gevonden voor de problematiek rond verbindingen en de algemene kwaliteit van het leefgebied. Dit gaat ook veel andere soorten ten goede komen. Bovendien laat een SBP toe om prioriteiten, zowel op vlak van gebiedsgerichte maatregelen als qua inzet van financiële middelen, aan te duiden.

Een uitgebreide versie van dit natuurbericht lees je in het laatste nummer van Natuur.focus.  Abonneer je nu, dan krijg je het themanummer rond '10 jaar waarnemingen.be' en ben je meteen geabonneerd op jaargang 2019.

Tekst: Sam Van de Poel, Iwan Lewylle, Pallieter De Smedt & Kevin Lambeets