Gevorkte spinneneter is Europese spin van het jaar 2021

De gevorkte spinneneter is verkozen tot Europese spin van het jaar 2021. Dat hebben 84 spinnendeskundigen uit 27 Europese landen beslist, zo meldt de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL. Zoals zijn naam doet vermoeden, voedt de spinneneter zich enkel met andere spinnen, hij bouwt zelf geen web maar waagt zich in dat van andere soorten om die dan op een slinkse manier te overmeesteren.

Het typische leefgebied van de gevorkte spinneneter (Ero furcata) in de natuur, is de bodem van verschillende bostypes, maar ook wel op boomstammen. Daarnaast is de soort te vinden in struiken en warme plekken in bosranden. In meer verstedelijkte gebieden wordt ze echter ook vaak gevonden op braakgronden, in parken en zelfs particuliere tuinen. De gevorkte spinneneter wordt niet beschouwd als bedreigd.

Bultenaar

Het lichaam (poten niet meegerekend) van de gevorkte spinneneter meet 2,5–3 mm bij de mannetjes en 4,5–4,8 mm bij de vrouwtjes. Het kopborststuk heeft een kenmerkende zwarte tekening. Het achterlijf is kort en afgerond, lichtbruin tot geel van kleur met donkere vlekken en twee stompe bulten nabij de voorkant. De poten hebben meestal duidelijke ringtekeningen en de twee voorste potenparen zijn langer dan de andere.

Een spin die spinnen eet

De spinneneter voedt zich -zoals haar naam zegt- enkel met andere spinnen, doorgaans soorten die een web weven. Weetje: dat maakt haar echter niet tot een 'kannibaal'. Daarvoor zou ze haar eigen soortgenoten moeten opeten. Ter vergelijking: een valk die een duif vangt, noemen we ook geen kannibaal, hoewel het allebei vogels zijn.

De gevorkte spinneneter bouwt zelf geen web, maar betreedt bewust de webben van voornamelijk kogelspinnen als de avond valt of 's nachts. Daar begint ze dan kundig op de draden te tokkelen en bootst zo een prooi na die in het web verstrikt is. Als de eigenaar van het web dan dichterbij komt, wordt hij door de lange voorpoten van de gevorkte spinneneter dichterbij getrokken en in een poot gebeten. Daarbij injecteert de spinneneter bliksemsnel wat gif en laat de verbouwereerde kogelspin dan direct terug los. Kogelspinnen zijn immers op zich ook efficiënte 'killers' en dus potentieel gevaarlijk voor de spinneneter. De spinneneter laat dan even het gif zijn werk doen en kan na enkele seconden al veilig het slachtoffer benaderen en leeg zuigen langs het gaatje dat ze maakte bij de eerste beet.

'Mooiprater'

Bij de algemene herfstspin gaat de gevorkte spinneneter nog wat sluwer te werk: daar tokkelt ze op de een draad van het web van een vrouwtje, op dezelfde manier als een mannelijke herfstspin dat zou doen. Het vrouwtje komt dan dichterbij in de veronderstelling dat ze daar een minnaar zal aantreffen, terwijl ze een gewisse dood tegemoet loopt. Dit is een erg gespecialiseerde en uiterst zeldzame jachtstrategie bij spinnen.

Afbeelding

Eicocon spinneneter (foto: Paul en Marianne Wouters-Horemans).

Druppel aan een stokje

Overdag zit de gevorkte spinneneter met ingetrokken poten verstopt onder bladeren of twijgjes en is daardoor moeilijk te ontdekken. Je zal dan ook eerder haar typische eicocon tegenkomen, die in de nazomer gemaakt wordt. Die heeft een druppelvorm van ongeveer 4 mm diameter en is opgebouwd uit verschillende zijdelagen. De binnenste is een dun wit laagje dat bestaat uit fijne draden, de draden van de middelste laag zijn dikker en sterker en zijn strak tegen de binnenste laag geplakt. De buitenste laag tenslotte heeft kroezige draden die als prikkeldraad over de cocon gesponnen zijn.

Doorgaans wordt de eicocon onder een uitsteeksel, blad of twijg gehangen aan het uiteinde van een dunne, steelvormige draad van ca. 15 mm lang. Door de eicocon op die manier te hangen, blijft hij uit de onmiddellijke nabijheid van een aantal potentiële eirovers. Meestal bevat een eicocon maar 6 à 8 eieren. De gevorkte spinneneter kan het hele jaar gevonden worden.

Andere Belgische spinneneters

De gevorkte spinneneter behoort tot de familie van de spinneneters. Wereldwijd telt deze spinnenfamilie 154 gekende soorten, waarvan er tien in Europa leven. De gevorkte spinneneter leeft vooral in Centraal-Europa. Ons land kent nog drie andere, wat meer zeldzame spinneneter-soorten. Ze hebben allemaal een vergelijkbare levenswijze.

- De Cambridges spinneneter heeft ook twee bulten op het achterlijf. Deze soort kan gedurende het hele jaar gevonden worden in natte leefgebieden zoals natte heidegebieden of vochtige graslanden. Ze is kleiner dan de gevorkte spinneneter.

- De vierspitsspinneneter heeft dan weer toepasselijk vier bulten op zijn achterlijf en wordt onder meer gevonden aan de randen van dennenbos en in struiken. Die soort is veelal actief van april tot augustus op warmere plaatsen. Haar voorkeur voor warmte maakt dat de soort niet zelden wordt gevonden in tal van stedelijke habitats en het door de klimaatopwarming ook al enkele decennia goed doet. Haar Rode Lijststatus "zeldzaam" is dan ook achterhaald.

- De grote spinneneter heeft ook vier bulten op het achterlijf, maar het voorste paar is opvallend groter, wat haar van de vierspitsspinneneter onderscheidt. Deze soort kan je ook aantreffen in dennenbossen en natte habitats, maar is effectief de zeldzaamste van de vier genoemde soorten en staat terecht in de Rode Lijst geboekstaafd als 'kwetsbaar'.

Afbeelding

Waarom werd de gevorkte spinneneter verkozen als Europese spin van het jaar?

Als 'bejager van jagers' heeft de gevorkte spinneneter een bijzondere voedingsgewoonte ontwikkeld. Eigenlijk is het op zich vreemd dat er nog niet eerder een spinneneter tot soort van het jaar werd verkozen. De gelaagde eicocon met zijn kenmerkende vorm illustreert mooi de verschillende soorten spinnenzijde die spinnen kunnen produceren met het oog op verschillende functies.

Met deze keuze van een Europese spin van het jaar, willen we niet alleen een ‘onpopulaire’ diergroep promoten, maar tegelijk hopen we dat een breder publiek de gekozen soort zal melden, zodat onderzoekers nieuwe gegevens ontvangen over de huidige verspreiding van de gevorkte spinneneter.

Ga dus gerust eens op zoek naar deze intrigerende soort en meldt eventuele waargenomen exemplaren (of hun eicocon) door ze te fotograferen en in te voeren op de meldingssite van Natuurpunt:www.waarnemingen.be.

De Europese Spin van het Jaar wordt verkozen door 84 arachnologen uit 27 Europese landen. De coördinatie van de stemming gebeurt door het Naturhistorisches Museum Wien, samen met het ‘Arachnologisches Gesellschaft’ (AraGes) en de European Society of Arachnology (ESA). Voor België is de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL die de organisatie op zich neemt. 

Oorspronkelijke tekst: Christoph Hörweg

Nederlandse vertaling en bewerking: Koen Van Keer (ARABEL & Natuurpunt Studie)