Meer stikstof, meer maaien, meer vrijwilligersinzet

Maaibeheer is de meest voorkomende en tegelijk intensieve beheermaatregel in de natuurgebieden van Natuurpunt. Natuurpunt neemt reeds decennialang de verantwoordelijkheid op, om diverse open habitats die op Europese schaal zeer belangrijk zijn in stand te houden of te ontwikkelen naar een betere kwaliteit. Door op een bepaald tijdstip te maaien, sturen we via ons maaibeheer in de ecologische ontwikkeling van het grasland. We voeren het maaisel ook steeds af, want hoe voedselarmer, oftewel hoe schraler de bodem, hoe natuurlijker en soortenrijker. Schralere graslanden vormen het biotoop voor heel wat zeldzame planten, dieren en paddenstoelen. En net die soorten hebben het omwille van stikstof extra moeilijk. De kwaliteit van veel van de graslandbiotopen in Vlaanderen is dus niet goed.

Wat doet stikstof in de natuur? 

Planten hebben stikstof nodig. Het is een voedingsstof. Maar teveel aan stikstof is slecht voor de natuur. Planten die van stikstof houden, zoals grassen, brandnetels en bramen, groeien extra hard. Zo verdringen ze kwetsbare planten. Insecten, vogels en andere dieren die afhankelijk zijn van deze planten verdwijnen daardoor ook. Open gebieden als graslanden en heide groeien sneller dicht, soorten sterven uit en het landschap wordt eentonig.

Wat doen onze vrijwillige beheerteams?  

Om het teveel aan stikstof terug te dringen, moet een nog intensiever natuurbeheer  uitgevoerd worden dan normaal. Door deze graslanden extra te maaien, kunnen we de stikstofminnende plantensoorten terugdringen en overtollige voedingsstoffen afvoeren. Die zijn namelijk opgeslagen in de plant. Zo verschraalt de bodem, omdat meer voedingsstoffen afgevoerd worden, dan er uit de lucht in de bodem terechtkomen. Dit extra beheer vergt enorm veel inspanning en tijd. Afhankelijk van de lokale stikstofconcentratie kan dit herstelproces dan ook nog heel traag gaan.

Echter een intensiever beheer (frequenter en grootschaliger maaien, intensiever begrazen …) kan ook nefast zijn voor weinig mobiele soorten, waaronder veel insecten zoals dagvlinders, sprinkhanen, kevers en spinnen, maar ook kleine zoogdieren en reptielen.

Daarom wordt bij een intensiever maaibeheer nog meer aandacht besteed aan gefaseerd maaibeheer. Door graslanden in verschillende fases, verspreid over de tijd te maaien, beschikken ongewervelden de hele zomer lang over een toevluchtsoord en bron van voedsel.

Dit heeft dus ook een impact op het vrijwillig natuurbeheermodel van vandaag. Er wordt niet alleen verwacht om meer te maaien en af te voeren, maar dit ook in gefaseerd maaischema wat dubbel zoveel inspanningen en flexibiliteit vraagt. Voor veel van onze vrijwillige beheerteams lijkt het dweilen met de kraan open. Dagelijks regent het stikstof op onze natuur: 24 kilo per hectare per jaar. Dat is véél meer dan gezond én toegestaan is. In heel Vlaanderen is er een stikstofoverschot, meer dan 80% van onze (vaak Europees beschermde) natuur lijdt eronder.

30% meer vrijwillig natuurbeheer

Herstelmaatregelen als intensiever maaibeheer voor natuur zijn de dweil waarmee de reeds veroorzaakte schade wordt opgekuist om zo het doel sneller te bereiken. Dit zijn dus tijdelijke maatregelen. Ze zorgen er alleen voor dat bepaalde plant- en diersoorten kunnen overleven in afwachting van betere tijden. 

Het is belangrijk om het probleem aan de bron aan te pakken en te streven naar een verdere vermindering van de stikstofuitstoot in Vlaanderen.

Tekst: Ewoud L’ Amiral (Natuurpunt Beheer)