Reuze-nieuws: eerste hyacinthorchis voor Vlaanderen ontdekt

Zuiderse nieuwkomer

In het Middellandse Zeegebied komt hyacinthorchis op allerlei plaatsen voor: in droge graslanden, wegkanten, olijfboomgaarden, verlaten wijngaardterrassen, lichtrijke bossen, tuinen, … Sinds 2000 kent de soort een spectaculaire uitbreiding richting het noorden en oosten van Europa. Tot een aantal jaar geleden kwam ze niet noordelijker dan Parijs voor. Nu zijn er vindplaatsen in Noord-Frankrijk, Duitsland, Nederland en Groot-Brittanië. In 2014 werd de eerste groeiplaats in een steengroeve in Wallonië gevonden. Het was kwestie van tijd voordat ze ook in Vlaanderen zou opduiken.

Omdat hyacinthorchis net over de Franse grens langs de kust voorkomt, werd vermoed dat de eerste vindplaats in de West-Vlaamse duinen zou zijn. Ze werd echter gevonden in de haven van Antwerpen, op een opgespoten terrein met kalkrijk zand: een bodemmateriaal waarop ook andere orchideeënsoorten zoals bijenorchis goed gedijen. Er werden 7 exemplaren gevonden op een openbaar terrein, waarvan 1 dit jaar in bloei heeft gestaan. Blijkbaar stond de soort hier de voorgaande jaren ook al en is ze reeds eerder tot bloei en zaadzetting gekomen. Het is één van de vroegst bloeiende orchideeën van Europa. In het zuiden vind je soms al vanaf december bloeiende exemplaren, in onze noordelijke contreien bloeit ze vooral vanaf eind februari tot midden maart. In jaren met een zachte winter kan ze hier tot bloei komen. Is er echter strenge vorst, dan zorgt vorstschade dat er geen bloeistengels ontwikkelen, of kunnen de bloemknoppen of beginnende bloemen bevriezen en afsterven. Ondertussen is het bloeiende exemplaar in de haven nagenoeg uitgebloeid.

De hyacinthorchis kan meeliften met dezelfde maatregelen die reeds worden genomen binnen het Soortenbeschermingsprogramma van de Antwerpse Haven, dat rekening houdt met de aanwezige orchideeën in het havengebied.

Afbeelding

(c) Jan Vanwynsberghe

Klimaat: winnaars en verliezers

De spectaculaire uitbreiding van hyacinthorchis vanuit het zuiden wordt in verband gebracht met klimaatopwarming, gecombineerd met een sterk aanpassingsvermogen van de soort. Orchideeën produceren zaaddozen met grote hoeveelheden stofzaad: piepkleine zaadjes die zich door windstromingen over grote afstanden kunnen verspreiden. Zo komen ze o.a. tijdens sterke voorjaarsstormen in onze contreien terecht. De zachte, natte winters en hoge temperaturen in de zomer de laatste jaren, zorgen voor een gunstig klimaat voor zuiderse nieuwkomers. Is het dan goed nieuws dat de hyacinthorchis hier opduikt? De soort vergroot de laatste jaren op eigen kracht het areaal waar ze voorkomt. Dat ze in ons land en de omliggende buurlanden nieuw verschijnt, duidt vooral op de geschikte omstandigheden die maken dat de soort hier nu kan vestigen en standhouden. Het is wellicht de eerste wilde plantensoort die onder invloed van klimaat op eigen kracht nieuw verschijnt voor de Belgische flora, eerst in Wallonië, en nu ook in Vlaanderen. Een aantal andere (inheemse) plantensoorten die hier reeds voorkwamen, breiden de laatste jaren ook uit onder een voor hen gunstiger klimaat, denk bijvoorbeeld aan bepaalde orchideeënsoorten zoals bijenorchis, bokkenorchis, hondskruid maar ook Duits viltkruid en glad biggenkruid profiteren van een veranderend klimaat.

Naast hyacinthorchis als klimaatnieuwkomer, zijn er helaas ook duidelijke klimaatverliezers. Verschillende plantensoorten lijden onder aanhoudende extreme periodes van hitte en droogte, en nemen af in aantallen of verdwijnen zelfs volledig. Zo verdween enkele zomers geleden na een hittegolf nog de enige groeiplaats van dennenwolfsklauw in Vlaanderen. Het veranderend klimaat brengt nu al opvallende wijzigingen mee in onze flora. Het lijkt een zekerheid dat we de komende jaren op nog (veel) meer plaatsen in ons land de opvallende hyacinthorchis of reuzenorchis zullen tegenkomen. 

Foto’s en ontdekker: Jan Vanwynsberghe

Tekst: Annelies Jacobs (Natuurpunt Studie)