Slechtvalk neemt hoge vlucht in de stadslucht

Roofvogels hebben het de vorige eeuw bijzonder moeilijk gehad en op enkele soorten na waren ze in grote delen van België en Nederland volledig uitgeroeid. Het heeft zware en soms dure inspanningen gekost om de omstandigheden opnieuw te verbeteren en roofvogels nieuwe kansen te bieden. Pas eind vorige eeuw begon het herstel zich af te tekenen en in 2017 broedden er zowat 50 paren in Vlaanderen.

De populaties van toppredatoren hangen recht evenredig samen met de grootte van hun territorium, het aantal beschikbare en geschikte nestplaatsen en vooral de beschikbaarheid van voedsel. Je kan daarom nooit over een overpopulatie of pest spreken. 2 à 3 jaar geleden bleek overigens al dat de Slechtvalk in België zijn verzadigingspunt overschreed, en nu op zoek is naar zijn ideale evenwichtspunt. Dat blijkt uit de cijfers die het FIR (Fonds voor Instandhouding van Roofvogels) sinds de comeback van de soort verzamelt en de meeste nestkasten heeft geplaatst en opvolgt.

Niet alleen voor predatoren, maar voor veruit de meeste wilde dieren geldt dat zij zelf hun populatiegrootte doen toe- of afnemen wanneer dat noodzakelijk blijkt. Garanties op lange termijn zijn er dus nooit: om de populatie stabiel te houden kunnen we dus maar best voldoende nestplaatsen voorzien.

Afbeelding

Het aantal aanwezige paren slechtvalken over de jaren heen, het aantal broedende paren en aantal paartjes met broedsucces (Gegevens: Fonds voor Instandhouding van Roofvogels). Blauwe lijn: aantal aanwezige paren Slechtvalken in Vlaanderen; Rode lijn: aantal paren dat tot broeden komt; Grijze lijn: aantal paren met broedsucces

Prijsduiven vooral vermist na verdwalen of vermoeidheid, niet door slechtvalken

Lokaal zien we hier en daar dat duivenmelkers zich tegen roofvogels keren, en in het bijzonder tegen een duivenvanger als de Slechtvalk. Zo werd de gemeente Mol vorig jaar verzocht om de bezette nestkast te verwijderen. Nesten van roofvogels zijn echter het jaarrond beschermd. Bezette nestkasten mogen niet worden verwijderd eens een paar het in gebruik heeft genomen.

We kunnen duivenmelkers echter gerust stellen: slechtvalken spelen helemaal niet zo’n belangrijke rol in het verdwijnen of niet terugkeren van wedstrijdduiven. Drie aparte studies over het onderwerp, brachten aan het licht dat er in 86% van de gevallen geen roofvogel mee gemoeid was (Bird Study, Santos et al. 2015 en Henderson et al. 2004).

Verloren vliegen of uitputting bleken de belangrijkste oorzaken (36%: deze factoren zorgen tegelijk voor de talrijke verwilderde stadsduiven), op de 2de plaats staan aanvliegingen met gebouwen of voorwerpen (19%), dan aanvlieging met (hoogspannings)leidingen (15%) en dan pas predatie door roofvogels (14%). Andere oorzaken zijn afschot, afvangst, vergiftiging of olievervuiling (8%) en predatie door zoogdieren (8%).

Bovendien was een deel van de reisduiven dat gepredeerd werd door Slechtvalken uit die cijfers, wellicht reeds verdwaald en uitgeput. In een nieuwe omgeving zijn vogels nu eenmaal veel kwetsbaarder dan in hun vertrouwde buurt. Eén van de studies toonde zelfs aan dat verwilderde reisduiven, die minder atletisch en veel tammer zijn, ook vaker ten prooi vallen aan slechtvalken dan getrainde wedstrijdduiven. Die laatste vliegen vaker in groep, en dat verhindert dat roofvogels zich kunnen concentreren op één individu. Een typisch voorbeeld van hoe vogels zich wapenen tegen natuurlijke vijanden.

Bij een recente telling van vogels die te pletter vliegen tegen Belgische hoogspanningsleidingen, bleek dat de reisduif met 10% van de slachtoffers op nummer 1 staat. Wanneer ze in groep vliegen, gebeurt dat soms zelfs met meerdere individuen tegelijk. En dat cijfer is wellicht nog een onderschatting: camera-onderzoek wees uit dat slachtoffers al binnen de 24 uur verdwijnen door toedoen van aaseters. En hoe kleiner de soort, hoe makkelijker ze wordt overkeken.

Dat de Slechtvalk af en toe een prijsduif meegritst, kan natuurlijk niet worden ontkend. Maar de vraag van sommige duivenmelkers om slechtvalkennestkasten weg te halen is volstrekt overdreven en vooral vooringenomen. Zo’n maatregel zou nauwelijks een effect hebben op het aantal terugkerende postduiven.

Afbeelding

Slechtvalken kijken: natuurbeleving in de stad.

Slechtvalken zijn een stuk topnatuur middenin de stad, waarop we best trots mogen zijn. Hun duizelingwekkende vluchten (tot 389 kilometer per uur) vormen de ideale manier om jonge en minder jonge stedelingen in contact te brengen met de oerkracht van de natuur.

Oudenaardse Slechtvalk de vroegste in Europa
Het Oudenaardse slechtvalkenpaar nam voor de 6de maal intrek in de nestkast op de Sint-Walburgtoren. Het paar heeft een bijzondere biologische klok: in 2016 en 2017 legde Eva het eerste ei telkens op 1 maart, met slechts 2 uur verschil. Het 2de ei volgde telkens op 6 maart met slechts 4 uur verschil.

Afbeelding

Slechtvalk Eva op het nest in Oudenaarde.

2018 belooft echter een heel bijzonder jaar te worden: geheel onverwacht verscheen het eerste ei nu al op 24 februari om 1u27. Dat is 5 dagen vroeger dan normaal. Projectleider Gunther Groenez van Vogelwerkgroep Vlaamse Ardennen plus contacteerde de internationale slechtvalkenkalender waar men goed nieuws kon meedelen: Eva legde het eerste slechtvalkenei van Europa. Een bijzondere titel die Oudenaarde wegkaapt. Ondertussen werden 3 andere eieren gelegd met gemiddelde tussenpauzes van 58 uur.

Tijdens de bijzonder pittige winterprik vorige week, werden de eieren door beide partners met zeer snelle wissels warm gehouden. Eva trotseerde temperaturen tot -7,8C° en bleef de hele nacht op het nest om de eieren warm te houden. De kuikens worden verwacht begin april. Je kan de Oudenaardse Slechtvalken volgen via Natuurpunt Vlaamse Ardennen Plus, Stad Oudenaarde of je kan dagelijks op de hoogte blijven via Facebook. 

Lees meer over de Slechtvalk

Tekst: Gerald Driessens, Natuurpunt Studie en Gunther Groenez, Natuurpunt Vlaamse Ardennen Plus