Sparrensterfte nekt vooral goudhaan en zwarte mees

De opvallendste en snelste veranderingen in ons landschap zijn de jaarlijkse gewasrotaties en gewaskeuze in de landbouw. De rest wijzigt veel trager (al schieten er sinds de aangekondigde betonstop nu wel aan een rotvaart overal nog nieuwe gebouwen uit de grond). De meest recente grote wijziging in ons landschap was de massale sterfte van naaldhout door de letterzetter (een schorskever), nadat die bomen verzwakt waren door de opeenvolging van een extreem nat (2016) en vooral extreem droge jaren 2017-2020. Vanaf 2018 was de sterfte lokaal massaal en gingen hele percelen voor de bijl.

Op Google Earth zijn zelfs op de beelden van augustus 2020 nog volop percelen met dood naaldhout te vinden, zoals hier bv. in Tessenderlo (Klokkeveld) (bron: Google Earth).Op veel andere plaatsen werden de dode bomen ondertussen al gekapt.

Vooral fijnsparren (Picea abies) legden massaal het loodje: meer dan 80% stierf in Vlaanderen. Ook veel lorken (Larix) en sparren (Abies) stierven. Vooral in tuinen en parken was er ook massale sterfte van Thuya’s. Bij de echte dennen (Pinus) was er wel verminderde groei, en hier en daar een dode, maar er stierven geen hele percelen af. (Naaldbomen herkennen kan via deze bomengids.)

Impact op vogels

Het valt te verwachten dat zulke grote en specifieke verandering van de vegetatie ook snel impact heeft op de vogels met een uitgesproken voorkeur voor die vegetatie. Toch zijn er kleine nuances die het verschil maken. Goudhaan is onze fijnspar-specialist. Die soort krijgt inderdaad ferme klappen vanaf 2018 en op amper enkele jaren tijd is de helft van de broedpopulatie verloren gegaan. Ook bij zwarte mees zien we een gelijkaardige afname, maar die komt daar bovenop een al langer aanhoudende afname (wellicht is de soort een klimaatslachtoffer). Het gaat nog slechts om kleine aantallen broedparen in Vlaanderen en dat geeft minder stabiele cijfers.

Afbeelding

Relatieve broedpopulatie-index op basis van meldingen in www.waarnemingen.be, gecorrigeerd voor zoekinspanning (2015=100%); telkens voor de 3 eco-regio’s waar de soort het talrijkst voorkomt.

Kuifmees heeft een wat bredere niche en verkiest vooral echte dennenbossen (Pinus). Ook deze soort is al langer gradueel aan het afnemen in Vlaanderen (de omzetting van dennenbossen naar meer gemengd hout is daar wellicht niet vreemd aan). De bijkomende impact van de sparrensterfte is beperkt. Vuurgoudhaan heeft een nog wat bredere niche en naast naaldhout broedt deze soort bv. ook in door klimop begroeide loofbomen. Klimaatopwarming en stikstofaanrijking hebben de woekering door klimop de afgelopen decennia sterk in de hand gewerkt en wellicht broedt een belangrijk deel van de populatie nu daarin. De naaldhoutsterfte heeft in elk geval geen invloed gehad op het vuurgoudhaantje.

Afbeelding

Relatieve broedpopulatie-index op basis van meldingen in www.waarnemingen.be, gecorrigeerd voor zoekinspanning (2015=100%); telkens voor de 3 eco-regio’s waar de soort het talrijkst voorkomt.

Een index met enkele soorten die typisch zijn voor loofbossen (boomklever, gaai, glanskop, middelste bonte specht) kan als controle dienen en toont inderdaad geen afname sinds 2017.

Relatieve broedpopulatie-index voor vier soorten van loofbos (boomklever, gaai, glanskop, middelste bonte specht) op basis van meldingen in www.waarnemingen.be, gecorrigeerd voor zoekinspanning (2015=100%); telkens voor de 3 eco-regio’s waar de soort het talrijkst voorkomt.

Tekst: Marc Herremans (Natuurpunt Studie)

Databeheer: Karin Gielen (Natuurpunt Studie)