Uitbraak vogelgriep veroorzaakt massale sterfte bij grote sterns en andere zeevogels

De voorbije weken werd in Frankrijk, Nederland en België massale sterfte vastgesteld bij in het wild levende vogels. Duizenden kadavers werden reeds geruimd. Vooral grote sternen worden zwaar getroffen. Oorzaak: een erg dodelijke mutatie van het vogelgriepvirus.

Vogelgriep (of ‘aviaire influenza’) wordt veroorzaakt door een virus en is altijd al aanwezig geweest in wilde vogelpopulaties. Een erg ziekmakende of hoog pathogene vorm (waaronder de H5N1-variant) circuleert de laatste jaren in Europa, zowel onder wilde vogels als bij pluimvee. Vogelgriep haalde de voorbije jaren dan ook regelmatig de media omdat een uitbraak er vaak toe leidt dat grote aantallen pluimvee in besmette bedrijven moeten worden vernietigd en een ophokplicht van kracht wordt.

16 miljoen Franse kippen vernietigd

Begin 2021 dook een mutatie van het virus op die nog meer ziekmakend is voor vogels. Dit werd gevolgd door de meest dodelijke en langdurige vogelgriep-epidemie die ooit in Europa werd vastgesteld. Bij wilde vogels resulteerde dit o.a. in de sterfte van duizenden kraanvogels (in Israël), vele honderden kroeskoppelikanen (in Griekenland) en het verlies van 1/3^de van de in Spitsbergen broedende populatie brandganzen. Ook dichter bij huis werd het virus bij verschillende vogelsoorten vastgesteld, voornamelijk bij eenden en ganzen, maar ook bij roofvogels en duiven. Het opduiken van deze variant bij pluimvee leidde tot het vernietigen van ruim 16 miljoen stuks pluimvee in Frankrijk sinds december 2021.

Drama in broedkolonies

Tot nu toe maakte vogelgriep bij wilde vogels vooral tijdens de wintermaanden slachtoffers. In voorgaande jaren was het virus tijdens het voorjaar het land uit. In 2022 kwam daar verandering in. Het is voor het eerst dat de vogelgriep ook in de broedperiode heerst. In de tweede helft van mei lagen er plots vele dode volwassen grote sterns in en rond broedkolonies in Frankrijk, België en Nederland. Grote sterns zijn sierlijke, op meeuwen lijkende zeevogels die in Afrika overwinteren en in Europa broeden. Analyse van de dode vogels gaf aan dat de hoog pathogene vogelgriep de doodsoorzaak was. Na de melding van de eerste gevallen werd de situatie nauwgezet opgevolgd: op amper twee weken tijd werden vele duizenden dode vogels geteld. Enkele cijfers: in Platier d’Oye - een Frans natuurreservaat niet ver van de Belgische grens - stierven bijna 1.700 vogels van de 1.500 broedparen; in drie Nederlandse kolonies met in totaal 6.600 broedparen werden op 10 dagen tijd al ca. 3.800 dode volwassen vogels geruimd. Maar ook in de kleine kolonie van Zeebrugge - die beperkt is tot 60 nesten - werden tot nu toe al 22 dode vogels gevonden.

Afbeelding

Grote stern met vis, op weg naar de broedkolonie om de jongen te voederen (foto: Mark Zekhuis/Saxifraga)

Herstel wordt moeilijk

Dergelijke mortaliteit is voor deze soort dramatisch. Grote Sterns zijn langlevende vogels, ze worden tot ruim 30 jaar oud. Tijdens hun leven brengen ze slechts een klein aantal jongen voort. Een toegenomen sterfte onder volwassen vogels heeft dan ook een groot effect op de populatie. Bovendien broedt de volledige Europese populatie in een beperkt aantal grote kolonies van vaak vele duizenden paren. In die kolonies broeden ze erg dicht op elkaar - vaak zit er slechts enkele tientallen centimeters tussen de nesten - en de kolonies liggen vol uitwerpselen waarin het virus besmettelijk blijft. Dit alles maakt de soort uitermate kwetsbaar. Door hun levenswijze kan het virus zich snel verspreiden en elke getroffen kolonie telt een aanzienlijk deel van de totale populatie. In combinatie met een trage reproductie betekent dit dat het vele tientallen jaren zal duren voor de populatie zich van deze massale sterfte zal kunnen herstellen.

Ook andere soorten krijgen rake klappen

De sterfte bij zeevogels beperkt zich overigens niet alleen tot grote sterns. Uit Engeland komen berichten van massale sterfte bij Jan-van-Genten (10 % van de Schotse populatie werd intussen al dood aangetroffen) en grote jagers (vele honderden dode vogels op de noordelijke eilanden). Ondertussen lijkt het erop dat ook soorten als zeekoet en papegaaiduiker door het virus worden getroffen. En ook in Vlaanderen worden dode en zieke zeevogels gemeld. Het gaat dan vooral om meeuwen en sterns. Het aantal gemelde gevallen neemt de voorbije dagen (sterk) toe, wat er waarschijnlijk op wijst dat de uitbraak nog maar in een beginfase zit. Dit is slecht nieuws want de getroffen soorten staan sowieso al onder grote druk van klimaatverandering, een gebrek aan prooivissen, sterfte door verstrikking in vistuig en verdwijnen van broedlocaties (o.a. door havenuitbreidingen en toenemende recreatiedruk).

Afbeelding

Linksboven: Jan-van-Gent (foto: Peter Stein/Saxifrafa); rechtsboven: grote jager (foto: Mark Zekhuis/Saxifraga); linksonder: papegaaiduiker (Bart Vastenhouw/Saxifraga); rechtsonder: zeekoet (foto: Rik Kruit/Saxifraga).

Zieke of dode vogel gevonden?

Het vogelgriepvirus dat nu circuleert, is heel besmettelijk en dodelijk voor vogels, maar niet direct gevaarlijk voor mensen. De kans op humane besmetting is bijzonder klein, maar uit voorzorg is het aangewezen om geen dode of zieke vogels aan te raken. Wie een zieke of dode vogel aantreft in de kuststreek contacteert best het gratis telefoonnummer van de influenzalijn (0800/99777). Een medewerker zal u dan verder wegwijs maken wat er met het kadaver of de zieke vogel moet gebeuren. Indien je toch een kadaver of zieke vogel moet manipuleren, draag dan wegwerphandschoenen, een wegwerpmondmasker en indien mogelijk een wegwerpoveral. Wanneer een zieke vogel naar het Vogelopvangcentrum van Oostende wordt gebracht zal het dier eerst worden onderzocht op symptomen van vogelgriep. Als het vermoeden bestaat dat het besmet is, zal het worden geëuthanaseerd om contaminatie van het opvangcentrum te vermijden (met vogelgriep besmette vogels hebben trouwens een erg lage overlevingskans). Op de website van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) vind je meer informatie over wat te doen met zieke en dode vogels.

Tekst: Eric Stienen, Wouter Courtens (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek), Muriël Vervaeke (Agentschap voor Natuur en Bos)

Foto’s: Rik Kruit, Susanne Kuehn, Peter Stein, Bart Vastenhouw, Mark Zekhuis