‘Vergiet’ het veen niet! Pleidooi voor een Vlaamse veenstrategie

Veengebieden bruisen niet alleen van het leven, ze spelen ook een belangrijke rol in de strijd tegen klimaatverandering. Samen met wetenschappers, experten en natuurpartners zet Natuurpunt deze ‘super-ecosystemen’ in de kijker. We belichten wat er moet gebeuren om alle Vlaamse veengebieden eindelijk de bescherming te bieden die ze verdienen.

‘Vergiet’ het veen niet! Pleidooi voor een Vlaamse veenstrategie

Veengebieden leveren ons een hele resem ecosysteemdiensten. Herstel van deze unieke natuur is cruciaal om ons op het pad te zetten richting klimaatneutraliteit. Helaas is daarvoor in Vlaanderen momenteel geen helder beleid. Natuurpunt pleit voor een Vlaamse veenstrategie én organiseert in Antwerpen het grootste Europese veensymposium ooit.

Waarom vinden wij veengebieden zo geweldig? Simpel: ze bruisen niet alleen van het leven, ze spelen ook een belangrijke rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Slechts 3 tot 5 procent van de totale landoppervlakte op het noordelijk halfrond bestaat uit veen, maar in de bodem van die veengebieden zit wel 33 procent van alle bodemkoolstof opgeslagen. Veengebieden hebben dus een groot potentieel om koolstof voor eeuwigdurend in de grond te bergen en zelfs actief op te slaan. Er is één voorwaarde: het veen moet nat blijven. Wanneer veengebieden drooggelegd worden - bijvoorbeeld voor land- of bosbouw of turfwinning - komt de opgeslagen CO2 vrij in de atmosfeer als broeikasgas. En daar wringt het momenteel: wereldwijd is de uitstoot van CO2 uit drooggelegde veengebieden twee keer zo groot als die van de luchtvaart. Om verdere achteruitgang tegen te gaan en het herstel van veengebieden te bevorderen, is het belangrijk om nu te handelen, ook in Vlaanderen.

Vlaams veen

Want in andere West-Europese regio’s mag er dan meer veen zijn, ook in Vlaanderen ligt er heel wat – vooral in onze riviervalleien, aldus onderzoek van de KUL. Die veenlagen ontstonden net na de laatste ijstijd. Duizenden jaren lang waren de Vlaamse valleien bedekt met uitgestrekte veenmoerassen. Toen de landbouw rond 5000 v. Chr. de leemstreek bereikte, moest bos plaatsmaken voor landbouwgrond. Die ontbossing en de bijhorende bodemerosie zorgde ervoor dat heel wat sediment naar de vallei afspoelde. Gevolg: de veenmoerassen in de leemstreek raakten bedolven en verdwenen.

In valleien van onder andere de Dijle, Zwalm of Mombeek zijn de veenlagen nog terug te vinden op enkele meters onder het huidige oppervlak. In de meer zandige streken van Vlaanderen bleef de bodemerosie beperkt door het vlakkere reliëf en de lagere erosiegevoeligheid van zandbodems. Bijgevolg liggen in heel wat Kempische beek- en riviervalleien veenlagen aan het oppervlak. Het bekendste voorbeeld is de Vallei van de Zwarte Beek in Limburg. Ook onze Vlaamse valleien zijn dus nog steeds echte koolstofhotspots in het landschap.

Moor muss nass!

Duitsland kan gelden als lichtend voorbeeld op vlak van veenbeleid. Daar startte de Bundesregierung eind maart 2023 een ‘Aktionsprogramm Natürlicher Klimaschutz’ of ‘Actieprogramma Natuurlijke Klimaatbescherming’ - 100% gebaseerd op natuurgebaseerde oplossingen met een financiering van maar liefst 4 miljard euro. Duitsland is binnen dat programma begonnen aan een ambitieuze poging om zijn 1,8 miljoen hectare drooggelegde veengrond weer nat te maken via een ‘Nationale Veenlandstrategie’. Duitsland erkent dus het belang van grootschalig veenherstel om zijn klimaatdoelstellingen voor 2045 te halen. Ter ondersteuning van die doelstelling zijn uitgebreide strategieën en programma's geïntroduceerd. Als inspiratie voor Vlaanderen kan dit alvast tellen.

Afbeelding

Veenmos houdt enorm veel water vast (c) Yannick Verbesselt

Van vergiet naar spons

In Vlaanderen hebben we nog een lange weg af te leggen. Uit onderzoek blijkt dat heel wat Vlaamse veengebieden zwaar lijden onder verdroging. Vlaanderen is dooraderd met grachten en andere drainerende stelsels. Daardoor is sinds 1950 het gemiddelde grondwaterpeil gedaald van 68 cm naar 85 cm onder het maaiveld. Op jaarbasis verliest Vlaanderen voortijdig 1,128 miljoen m3 waterten gevolge van drainage. Dat is ongeveer 53% van het natuurlijk waterleverend vermogen, aldus een studie van Universiteit Antwerpen. Ondanks enkele eerste goede aanzetten deze legislatuur, is er nog veel meer politieke moed nodig om drainage aan te pakken.

Een groot deel van onze Vlaamse veengebieden zijn daarnaast niet genoeg beschermd. Omwille van hun cruciale rol in het water-, klimaat-  en natuurbeleid is het essentieel om alle actieve en herstelbare veengebieden zonder hoge beschermingsstatus (SBZ of VEN) dwingender te beschermen. Dat kan bijvoorbeeld in de noodzakelijke uitbreiding van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) in uitvoering van de Biodiversiteitsstrategie 2030. Het beheer van veengebieden in landbouwgebruik zal ook anders moeten: de watertafel moet er drastisch omhoog. Voor sommige gebieden kan zogenaamde paludicultuur – natte landbouw via teelten die kunnen dienen als isolatiemateriaal – soelaas bieden. Er moet alleszins dringend een beleid uitgewerkt worden met voldoende mogelijkheden tot het opleggen van maatregelen in heel het buitengebied. 

#Power2Peatlands symposium

Natuurpunt en partners organiseren van 19 tot 21 september 2023 in Antwerpen de driedaagse conferentie Power to the Peatlands. Daarmee plaatsen ze deze super-ecosystemen op een voetstuk. Er wordt ingezoomd op zowel de wetenschappelijke, beheer- als beleidsaspecten van veenlandherstel en -behoud. Op de laatste dag bezoeken de deelnemers enkele van de top-veengebieden in België en Nederland. Dit symposium is met een 500-tal plaatsen uitverkocht. Online deelnemen is wel nog mogelijk.  

Tekst: Robin Verachtert (Natuurpunt Beleid)

Afbeelding

Afbeelding