Vleermuizen zijn niet gevaarlijk, maar wel in gevaar

Wanneer het gaat over de verspreiding van levensbedreigende virusinfecties, wordt geregeld in de richting van de vleermuizen gekeken. Maar zolang mensen hen niet opeten of met blote handen aanraken, valt er niets te vrezen. Door hun bijzondere immuunsysteem kunnen vleermuizen de medische wetenschap zelfs helpen in de strijd tegen bepaalde infecties.

Vleermuizen hebben een aantal eigenschappen waardoor ze virussen kunnen dragen die voor mensen gevaarlijk zou kunnen zijn. Ze leven erg lang (tot meer dan 40 jaar), en het zijn bijzonder sociale dieren: ze leven in grote groepen, soms met verschillende soorten samen, waardoor virussen zich kunnen verspreiden. Door te vliegen hebben vleermuizen ook een hoge lichaamstemperatuur, rond de 40 graden celsius, die ervoor zorgt dat virussen die samen met vleermuizen evolueerden goed tegen koortsige temperaturen kunnen. De variatie van virussen die vleermuizen met zich meedragen is daarmee veel groter dan die bij andere zoogdieren. Omwille van die redenen ontwikkelden vleermuizen een bijzonder immuunsysteem, dat anders omgaat met virussen dan dat van ons.

Wetenschappers denken dat een betere kennis van dat immuunsysteem erg belangrijk kan zijn om mensen te genezen die lijden aan virusinfecties. Ze kunnen ook inzicht verschaffen in het falen van ons eigen immuunsysteem.

Bescherming van vleermuizen als wapen tegen virussen
Wanneer virussen van vleermuizen overgaan op mensen, is dat doorgaans niet zonder enige schuld van de mens. Een belangrijke bron van ziektes is bijvoorbeeld het eten van bushmeat in Afrika, waarbij onder andere vleermuizen gevangen worden om op te eten.

Een andere belangrijke oorzaak is habitatverlies. In Maleisië, bijvoorbeeld, was enkele jaren geleden een uitbraak van het Nipah-virus nadat een bos gekapt werd om plaats te maken voor varkenskwekerijen. Zo kwamen de vleermuizen noodgedwongen in contact met varkens en, via het varkensvlees, met mensen.

De vervolging en verdelging van vleermuizen maakt het probleem nog groter: soms worden volledige kolonies weggejaagd en grotten uitgebrand. De dieren moeten dan op zoek naar een nieuwe verblijfplaatsen en komen zo in direct contact met mensen, wat de kans op infecties doet toenemen. Bescherming van vleermuizen en hun habitat is daarom de beste manier om het risico op overdracht van virussen tegen te gaan.

Afbeelding

Wahlbergvleerhond, een exotische fruitvleermuis, met jong in Zuid-Afrika (foto: René Janssen)

Niet aanraken met blote handen
In West-Europa is het enige gekende virus dat vleermuizen overdragen naar mensen het European Bat Lyssavirus, een virus dat de ziekte rabiës (hondsdolheid) kan veroorzaken. Deze ziekte isdodelijk, maar het risico op besmetting vanuit vleermuizen is erg laag (99% van de besmettingen komt via honden). De afgelopen 60 jaar waren er in Europa vijf dergelijke gevallen.

Mensen kunnen enkel besmet worden door een beet van een vleermuis. Vleermuizen zijn echter mensenschuw, zelfs als ze besmet zijn. Er is dan ook helemaal geen risico zolang je vleermuizen niet met blote handen vastneemt. Dat advies geldt trouwens voor alle wilde dieren.

Vleermuizen zijn erg nuttige dieren: zo vangt een Gewone dwergvleermuis wel 300 muggen per nacht. In Vlaanderen leven momenteel 17 soorten vleermuizen en daarvan zijn 10 soorten ernstig bedreigd. Ze hebben te lijden onder habitatversnippering, pesticiden,  lichtvervuiling en verstoring van hun zomer- en winterverblijven. Vleermuizen zijn niet gevaarlijk, maar ze zijn wel in gevaar.

Meer info over wat je moet doen als je een vleermuis vindt
Meer info over vleermuizen

Tekst: Daan Dekeukeleire, Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt
foto's: René Janssen