Aziatische hoornaar

Bedreiging

Ondanks het feit dat een kolonie tot ongeveer 11kg voedsel verzamelt in een cyclus, wordt de negatieve impact op kwetsbare of zeldzame soorten laag ingeschat. De hoornaars jagen vooral op soorten die in grote aantallen voorkomen.

Daar de nesten pas vanaf juli echt groter beginnen te worden, en ze enkel op grote insecten jagen, is de Aziatische hoornaar geen bedreiging voor kleinere insecten of soorten die alleen vroeg op het jaar actief zijn. Zo zijn meer dan de helft van onze wilde bijensoorten actief voor juli. Onderzoek heeft aangetoond dat de Aziatische hoornaar er nauwelijks in slaagt wilde bijen te vangen, zelfs als deze actief nesten van hommels bejaagt.

Het is dus niet zo dat de Aziatische hoornaar een bedreiging is voor onze wilde bijen, maar wel voor de honingbij. Er is geen onderzoek beschikbaar over de impact van deze hoornaar op sociale wespen en vliegen, de andere belangrijke prooien van deze soort. De jacht van de Aziatische hoornaar veroorzaakt echter secundaire bedreigingen, er is vastgesteld dat wanneer deze hoornaar op insecten jagen nabij bloeiende planten, het gedrag van de aanwezige bestuivers verandert. Ze spenderen minder tijd op de bloeiende planten, waardoor optimale bestuiving in het gedrang komt. Dit wordt vooral vastgesteld op laatbloeiende planten, zoals klimop. 

Sinds het verschijnen van deze exoot in Europa is vooral ingezet op bestrijding. Ofwel door actief opzoeken en verdelgen van nesten, ofwel door het lokken en vangen van jonge koninginnen in de lente of de herfst. Hieronder een overzicht van de verschillende methodes met bijbehorend advies:

Springtrapping

Vanaf maart tot en met mei worden vallen geplaatst met specifieke lokstoffen (bv. Trappit) om zo jonge koninginnen te vangen. Zowel commerciële natte vallen waar gevangen insecten automatisch in verdrinken, maar ook droge selectievere vallen worden meer en meer uitgedeeld door lokale besturen en imkerverenigingen. 

De selectiviteit van natte vallen, zoals die van VespaCatch, is uitvoerig getest en bedraagt minder dan 1%  tot maximum 4% (per 100 gevangen insecten zijn er minder dan 4 effectief een Aziatische hoornaar). Momenteel loopt er nog een Vlaams onderzoek waar de selectiviteit van droge vallen, speciaal ontworpen voor vangen van Aziatische hoornaars, wordt getest. De droge selectieve vallen dienen dagelijks gecontroleerd te worden en vragen een grote inspanning van de plaatser.

In andere landen zijn vallen op grote schaal gebruikt en hebben de verspreiding van de soort niet vertraagd. De hoge natuurlijke mortaliteit bij hoornaars is allicht de oorzaak hiervan. De meest hoornaars die gevangen worden, zouden ook in normale omstandigheden er niet in geslaagd zijn om een succesvol nest te stichten.

• Advies: het gebruiken, verdelen of promoten van vallen voor springtrapping (of autumntrapping) is af te raden. Het plaatsen van vallen heeft weinig of geen impact op de verspreiding van deze hoornaar.

Verdelging

De Vlaamse overheid heeft een beheerregeling rond de Aziatische hoornaar waarin de criteria staan waaraan voldaan moet worden om nesten te mogen bestrijden. Bestrijding van nesten mag enkel gebeuren door professionele erkende bestrijders en de brandweer, en enkel via erkende methodes.

De erkende methodes zijn:

• Manuele verdelging, d.m.v. het wegnemen van een nest: dit gebeurt bij valavond wanneer alle werksters in het nest zitten.
• Inspuiting met biociden in de vorm van aerosol: enkel toegelaten binnenshuis in situaties wanneer manuele verdelging niet mogelijk is (in spouwmuren, verluchtingsbuizen, …).
• Poederverdeling: d.m.v. een poederverstuiver, eventueel verbonden met telescooplens, worden insecticiden ingespoten in het nest. De 2 gebruikte poeders zijn enerzijds de biocide Permas-D en anderzijds het natuurlijk product diatomeeënaarde.
• Stofzuiger: Hiermee worden werksters uit het nest gezogen tot het volledig leeg is. Te gebruiken na valavond, wanneer de meeste werksters in het nest aanwezig zijn.

Het meest gebruikte product om nesten mee te verdelen, Permas-D, is giftig voor heel wat organismen en gebruik is dan ook gereguleerd. Het gebruik is verboden op oevers inclusief bermen op minder dan zes meter van het oppervlaktewater. Pesticidengebruik is ook verboden in VEN-gebieden, erkende natuurreservaten en bosreservaten, behalve als een afwijking verleend is. Tot op heden is er zo’n afwijking voor de Aziatische hoornaar niet beschikbaar.

Voor effectieve werking dient het poeder 3 dagen in te werken. Verwijdering van het nest na 3 dagen is aangewezen. Hoornaars die met Permas-D zijn bespoten, sterven niet onmiddellijk en vliegen nog rond. Het gebruikte gif belandt zo in de directe omgeving (+-100m) van het verdelgde nest. Verdelgers dienen, in principe, vergiftigde hoornaars te verzamelen in de omgeving van het nest. 

Diatomeeënaarde is een natuurlijk product, bestaande uit de skeletjes van eencellige kiezelwieren of diatomeeën. Insecten die gedurende 2 dagen in contact komen met dit product lijden aan vochtverlies, met dodelijke gevolgen. Bestrijding met diatomeeënaarde is minder effectief dan met biociden, maar kan toch in bepaalde gevallen 90% bedragen.

Tot hiertoe heeft de grootschalige verdeling van nesten nog niet voor een daling van het aantal hoornaars gezorgd. De huidige beheerregeling van de Vlaamse overheid heeft dan ook niet de doelstelling om de soort uit te roeien of verspreiding in te dammen, maar wel om gevonden nesten maximaal te verdelgen om impact op biodiversiteit, volksgezondheid en economie tot een minimum te beperken. 

Ondanks de hoge natuurlijke sterfte van jonge koninginnen en zelfs wanneer 9 van de 10 nesten tijdig en succesvol verdelgd worden, mag men er van uit gaan dat het resterende nest tot 50 nieuwe nesten kan voortbrengen. De keuze om de negatieve effecten van de hoornaar maximaal te beperken, vraagt een hoge investering van tijd en middelen voor opsporing en grootschalige verdelging en zal er niet voor zorgen dat de populatie stabiliseert of vermindert. De keuze voor bestrijding is daarom ook een levenslang engagement.

Chemische bestrijdingsmiddelen zijn schadelijk voor de gezondheid en voor de natuur en grootschalig gebruik heeft een bewezen negatieve impact. Het terugdringen van het gebruik is prioriteit. Men dient een belangrijke afweging te maken tussen de positieve impact van de grootschalige bestrijding van de Aziatische hoornaar en de negatieve effecten van de gebruikte methodes.  

Naar de toekomst toe is het allicht zinvoller om meer in te zetten op prooibescherming en minder op predatorbestrijding. Op dit moment zijn er technische middelen (elektrische harpen) beschikbaar die predatie aan de honingbijenvolken verminderen. Het verder inzetten op bescherming en versterking van onze natuur zal de andere prooien de kansen geven om voldoende robuuste populaties te vormen die beter bestand zijn tegen de druk die de Aziatische hoornaar uitoefent.

• Advies: Bestrijding van nesten is volgens de huidige beheermaatregel (2024) verplicht. Echter, we adviseren om verdelging door middel van biociden maximaal te ontmoedigen en enkel toe te laten in uitzonderlijke gevallen. Het gebruik van niet-chemische middelen, zoals diatomeeënaarde, of door manuele verdelging of met stofzuiger zouden standaard moeten zijn in meer natuurlijke omgevingen. In VEN-gebieden, erkende natuurreservaten en bosreservaten zijn deze methodes de enige toegelaten methodes.