Reddingsoperatie voor de laatste knoflookpadden van België

In het brongebied van de Dommel, Bolisserbeek en Zwarte beek werkt Natuurpunt aan een reddingsoperatie voor de knoflookpad. Hiervan leven in België nog maar een beperkt aantal dieren op twee locaties in Limburg. Om de soort te redden zijn poelen aangelegd, houtkanten aangeplant en een naaldhoutplantage omgevormd naar heide. De herstelwerken worden ondersteund door de Europese Commissie, het Agentschap Natuur en Bos en de gemeenten Peer en Hechtel.

Een pad met een geurtje

De knoflookpad is een mystiek, zeer zeldzaam amfibie, dat gekenmerkt wordt door een gemarmerde rugtekening met een sterk wisselend patroon van bruingroene tot roodbruine vlekken en strepen. De pad dankt zijn naam aan zijn afweergedrag. Bij gevaar gaan ze hoog op hun poten staan, blazen ze zich op en laten ze een luid, gillend geluid horen. Bovendien scheiden ze ook nog een sterke knoflookgeur af. Zo proberen ze belagers op afstand te houden.

Het gemarmerde rugpatroon maakt van elke knoflookpad een echt plaatje (foto: Jan Van der Voort).

Water- en landbiotoop samen zeldzaam

Tijdens de voortplantingsperiode - tussen half maart en half mei, met een piek tijdens de tweede helft van april - roepen de mannetjes vanop de vijverbodem. Omdat ze een zacht klokkend geluid onder water maken, is de roep enkel van dichtbij te horen. Een van nature voedselrijke, heldere, visvrije en niet te ondiepe waterpartij met een rijke onderwatervegetatie is noodzakelijk voor de ontwikkeling van de larven.

Na de voortplanting verplaatsen de volwassen dieren zich naar hun landhabitat. Hieraan stelt de knoflookpad eveneens hoge eisen. Ze verkiezen zandige rivier- en beekduinen of heuvelruggen, stuifzandheuvels in heideterreinen, maar soms volstaan ook (asperge)akkers en tuinen. Zolang er maar een losse, mulle bodemstructuur aanwezig is. Knoflookpadden graven zich overdag (en in de winterperiode) helemaal in door middel van wroetende bewegingen met hun achterwerk en achterpoten. Een vlot ingraafbare bodem is dus een must. De verborgen levenswijze maakt het erg lastig om de soort op die momenten op te sporen. Geschikt water- en landbiotoop moeten bovendien samen aanwezig zijn, en dat is in Vlaanderen behoorlijk zeldzaam geworden.

De larve van de knoflookpad eet enkel waterplanten en algen en kan tot een indrukwekkende 18 cm groot worden (foto: Robert Van Dingenen).

Heihuiskens als reddingsboei

Het aantal vindplaatsen van knoflookpad is de laatste dertig jaar sterk afgenomen en het is hierdoor de meest bedreigde amfibieënsoort in Vlaanderen. In België houden nog 2 populaties nauwelijks het hoofd boven water. De ene in Noord-Limburg, de andere 16 kilometer verderop in Midden-Limburg.

Om te verhinderen dat deze Rode Lijst-soort (opgenomen in de categorie ‘ernstig bedreigd’) uit Vlaanderen zou verdwijnen, werd eind 2016 het Soortenbeschermingsprogramma Knoflookpad (SBP) opgemaakt. Hierdoor zijn middelen vrijgemaakt om deze Europees beschermde soort een betere toekomst te garanderen.

In het brongebied van de Dommel, Bolisserbeek en Zwarte beek werkt Natuurpunt aan een reddingsoperatie voor knoflookpad. Door het leefgebied te verbeteren in de omgeving van de laatste populatie in Noord-Limburg, is er nog kans om dit mythische dier te redden.

Hierin speelt natuurgebied Heihuiskens een sleutelrol. Een gebied dat, zoals de naam doet vermoeden, ooit aansloot op de grote heidegebieden in de regio.

Natuurgebied Heihuiskens na plagwerken: op de voorgrond de afzet van plagsel op de akker, op de achtergrond de plagzone met eilanden en heide. In de toekomst zal hier nog een historisch ven hersteld worden (foto: Christof Van Ackere).

Poelen, houtkanten, heide en… koeien

Na het succesvol heideherstel in 2012 breidde Natuurpunt de heide verder uit op de linkeroever van de Bolisserbeek. Hiervoor werd 7 hectare dennenplantage omgevormd naar natuurgebied met heide en duingrasland. Op de rechteroever behouden we de waardevolle inheemse bossen volledig. Maar liefst 22 hectare aan landhabitat werd hersteld voor de knoflookpad.

Voor de waterbiotoop werden 6 nieuwe waterpartijen gerealiseerd en 1 verbeterd. Er zijn ook infoborden geplaatst. Na afronding en uitrastering van enkele poelen volgt een samenwerking met lokale landbouwers voor begrazing met runderen. Die kunnen ons helpen de kwetsbare biodiversiteit te behouden.

Van deze herstelmaatregelen profiteert niet enkel knoflookpad, maar ook andere Europees beschermde soorten als kamsalamander, gladde slang, grauwe klauwier, nachtzwaluw en boomleeuwerik. Bovendien trekt open zand tal van ongewervelden aan zoals mierenleeuw, zandloopkevers en wilde bijen en wespen.

Aanleg van een poel. Hiervan profiteert niet alleen knoflookpad, maar ook andere Europees beschermde soorten als kamsalamander, rugstreeppad en tal van andere amfibieën (foto: Wim Sauwens).

Waardevolle partners

Het natuurherstelproject verliep verspreid over 2 jaar, 3 gemeenten en 6 werfzones. Deze herstelmaatregelen zijn mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Europese Unie (Life BNIP-project), het Agentschap Natuur en Bos en de gemeenten Peer en Hechtel. Ze zijn uitgevoerd door externe aannemers in samenwerking met de vrijwilligers van Natuurpunt Houthalen-Helchteren, Natuurpunt Hechtel-Eksel en Natuurpunt Meeuwen-Gruitrode-Peer.

Kersverse Knoflookpadwandeling

Dankzij het Life BNIP-project werden in Resterheide eveneens herstelwerken uitgevoerd voor knoflookpad. Ze zijn gebundeld in een mooie RouteYou-wandeling voor jong en oud.

Tekst: Melina Kyametis (Natuurpunt Beheer), Wim Sauwens (Natuurpunt Beheer), Sam Van de Poel (Natuurpunt Studie)

Foto's: Mark Zekhuis/Saxifraga, Jan Van der Voort, Robert Van Dingenen, Christof Van Ackere, Wim Sauwens