Waarom rankende helmbloem en stikstof hand in hand gaan
Vlaanderen is stikstofkampioen in Europa. 82% van de Vlaamse natuur slikt teveel stikstof. Met de tiendelige reeks #laatdenatuurnietstikken tonen we de verstikkende impact ervan op de natuur.
#laatdenatuurnietstikken
Waarom rankende helmbloem en stikstof hand in hand gaan
Rankende helmbloem komt de laatste decennia spectaculair veel meer voor dan vroeger. Wanneer je haar huidige verspreiding vergelijkt met de kaarten van ammoniakdepositie, dan zie je opvallende overeenkomsten. We kunnen stellen dat rankende helmbloem een indicator is voor teveel stikstof.
Nieuwe soorten zijn meestal een verademing voor een natuurbeheerder. Biodiversiteit is immers een hoog gewaardeerd goed en een soort erbij, zeker als die past binnen het gewenste natuurtype, is weer een stap vooruit. Iedereen weet echter dat soorten vaak ook indicatoren zijn voor bepaalde milieuomstandigheden. Rankende helmbloem is zo’n alarmbelsoort voor teveel stikstof.
Rankende helmbloem is een opvallend sierlijke plant met witte bloemen die vooral op zandgronden voorkomt. Het is geen nieuwe soort, maar ze kwam vroeger maar heel weinig voor. In de tweede helft van de twintigste eeuw kende de soort twee bolwerken in Vlaanderen: één in het Brugse Houtland en één in de driehoek Lier - Herentals - Diest. De plant is vooral te vinden in soortenarme (naald)bossen, met een ondergroei van bramen en (stekel)varens. Sinds de jaren negentig is de soort in opmars.
Toch merk je dat dat niet overal het geval is. Het is in een duidelijk afgebakende zone dat de soort toeneemt. Na wat zoekwerk blijkt deze zone heel goed overeen te komen met de kaart van de ammoniakdepositie in Vlaanderen. Vanuit de literatuur is gekend dat deze soort een goede bio-indicator is voor locaties met hoge ammonium deposities. In Zuid-West-Vlaanderen zijn de ammoniakdeposities ook hoog, maar ontbreken bossen en is de bodem niet zanderig (waardoor rankende helmbloem er niet voorkomt).
Verspreiding van rankende helmbloem in België, 2010-2021. Merk op dat de soort nagenoeg ontbreekt in Wallonië.
Hoe lieflijk het er dus ook uitziet: de soort neemt enorm toe en is schijnbaar gelinkt aan teveel stikstof in de vorm van ammoniak.
Historische verspreiding van rankende helmbloem in Vlaanderen. Blauwe vierkantjes: aanwezig in de periode 1939-1971. Blauwe stippen: periode 1972-2004. Bron: Van Landuyt et al. 2006.
Heatmap van de verspreiding van rankende helmbloem in Vlaanderen, 2010-2021. De rode zones tonen aan waar de hoogste dichtheid aan waarnemingen zich situeert.
Ammoniakdepositie in Vlaanderen (Bron VMM 2012).
Stikstof verzuurt
Is er effectief een link tussen de soort en ammoniak? Planten kunnen stikstof, één van de drie cruciale elementen voor een plant om te kunnen groeien, in verschillende vormen opnemen. De hoofdvormen zijn als nitraat (voor de meeste planten) en als ammoniak. Dit laatste komt erg weinig voor omdat ammoniak in een gezonde bodem bacterieel omgezet wordt naar nitraat. Maar wanneer er veel ammoniak valt, zal deze omzetting (een proces dat overigens verzurend werkt) de bodem verzuren tot zo’n niveau dat die omzetting door bacteriën niet meer gebeurt. Stikstof is voor planten dan in hoofdzaak beschikbaar in de vorm van ammoniak en daar profiteren slechts enkele planten van. Rankende helmbloem is daar een gekende soort van.
Zie je rankende helmbloem verschijnen, dan zijn er in het gebied echt stikstofproblemen.
Niet elke soort maakt een natuurbeheerder blij
Natuurbehoud en –herstel is intensief en terugkerende soorten zijn de kersen op een taart, maar soms geven soorten duidelijk aan dat er problemen zijn. Rankende helmbloem is zo’n soort die de alarmbel doet rinkelen want als de bos(randen) al zo verzuurd zijn door ammoniak dat deze zelfs niet meer omgezet wordt naar nitraat, dan is er echt een probleem voor heel het natuurtype.
Tekst: Noah Janssen (Natuurpunt Beheer)
Dossier Stikstof
De overvloed aan stikstof verstikt onze natuur. Eind dit jaar beslist de Vlaamse regering eindelijk over een nieuwe aanpak om de stikstofuitstoot te verlagen. Die moet ambitieus zijn! Voor Natuurpunt is het doel zonneklaar: in 2045 mag nergens in de natuur de stikstofdrempel overschreden worden. In 2030 moet het aantal plaatsen al gehalveerd zijn. Ontdek onze voorstellen en scenario’s op www.natuurpunt.be/stikstof
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief