14 jaar nachtvlinders tellen in tuinen: net iets meer vooruitgang dan achteruitgang

Nachtvlinders zijn relatief mobiele insecten. Dat zorgt ervoor dat je zelfs in een ogenschijnlijk oninteressante tuin toch heel wat soorten te zien kan krijgen, nl. soorten die in de wijde omgeving van die tuin leven. Met behulp van een lichtval met UV-lamp krijg je een zicht op wat er allemaal rondvliegt in en rond je tuin. Door de soorten te noteren en de exemplaren te tellen, verzamelen we data over hoe het met deze insectengroep gaat. Niet onbelangrijk in tijden waarin insecten zwaar in de klappen lijken te delen.

Achteruitgang én vooruitgang

Het nachtvlindermeetnet bestaat dankzij vrijwillige tellers die de vlinders op een gestandaardiseerde manier in hun tuin (of soms in een natuurgebied) tellen: in 2022 voldeden 110 locaties aan de voorwaarden om te worden meegenomen in de analyse. Voor de hele periode (2009-2022) tellen niet minder dan 268 locaties mee. Voor 347 soorten (macro-)nachtvlinders beschikken we over voldoende data om een trend te berekenen. Omdat aantallen van insectenpopulaties van het ene jaar op het andere nogal eens bokkensprongen lijken te maken, is het niet altijd duidelijk welke kant die trend opgaat. Voor één derde van de onderzochte soorten is de trend dan ook ‘onzeker’. Van de overige soorten, met een zekere trend, is 12% stabiel. Daarnaast gingen, bekeken over 14 jaar, 91 soorten significant achteruit (26%), terwijl er 101 significant vooruit gingen (29%). Het lijkt misschien verrassend dat het nachtvlindermeetnet geen algehele, drastische achteruitgang laat zien. Dat wil echter niet zeggen dat er niets aan de hand is. In Groot-Brittannië startte de gestandaardiseerde nachtvlindermonitoring al in 1968: over decennia heen laten veel soorten wél een drastische achteruitgang zien. Het Vlaamse nachtvlindermeetnet bekijkt dus slechts een relatief korte periode en mogelijk is er reeds een grote achteruitgang gebeurd voor de start van het meetnet. 

De analyse van het nachtvlindermeetnet genereert voor elke soort een trendlijn. Typisch voor insecten is dat populatieverloop vaak een grillig patroon met grote veranderingen van het ene jaar op het andere vertoont. 

Matig herstel

Dankzij het meetnet konden we wel nagaan hoe algemene nachtvlinders reageren op de extreme jaren 2018 en 2019. Tientallen soorten lieten toen een sterke afname in aantallen optekenen. Vorig jaar berichtten we reeds dat niet alle soorten daarvan snel herstellen. In 2022 konden we meten of het nattere jaar 2021 een positief effect had op de populaties. Voor een aantal soorten is dat duidelijk het geval. Maar er zijn ook soorten die maar met moeite uit het sukkelstraatje geraken. Het ligt overigens in de lijn van de verwachtingen dat de zomerdroogte van vorig jaar het populatieherstel van heel wat soorten fnuikt. We hebben geen kristallen bol, maar dat 2023 een topjaar voor de meeste nachtvlinders wordt, lijkt onwaarschijnlijk. 

Trend van de gerande spanner, berekend op basis van een TRIM-model. De aantallen namen sterk af na 2018 maar intussen zien we een herstel. 

Internationale trends

Niet alleen in Vlaanderen worden nachtvlinders geteld, hetzelfde gebeurt in Nederland. Daar werkt men op een soortgelijke wijze, alleen worden daar ook andere types vallen en zwakkere LED-lampen gebruikt. Dankzij de samenwerking met de Vlinderstichting kunnen we de Vlaamse en Nederlandse trends vergelijken. Voor algemene soorten komen de trendlijnen goed overeen. Voor minder algemene soorten, die in lagere dichtheden vliegen, durven de trendlijnen nogal eens uiteen te lopen.

Trendlijn van de houtspaander in Vlaanderen (rood) en Nederland (blauw). De trendlijnen van deze soort vallen nagenoeg samen in beide landen. Bij de meeste soorten is het verschil groter. (bron: De Vlinderstichting)

15 jaar nachtvlindermeetnet

2023 is voor het nachtvlindermeetnet een jubileumjaar: het is het vijftiende jaar dat er geteld wordt. We willen iedereen oproepen om vooral te blijven tellen. Elk jaar is het weer afwachten hoe de aantallen gaan evolueren. We willen alvast de vele tientallen waarnemers bedanken die met zoveel enthousiasme en inzet de nachtvlinders in hun tuin nauwgezet tellen. De telgegevens geven ons niet alleen een beeld van hoe het met nachtvlinders gaat, maar worden ook gebruikt in wetenschappelijke analyses. Zo werden ze ook gebruikt in de Vlaamse Rode Lijst die binnenkort gepubliceerd wordt.

Tekst: Wim Veraghtert (Natuurpunt Studie)

Met dank aan Jurriën van Deijk van de Vlinderstichting.

Afbeelding