Kasteeldomeinen Heiberg, De Bron en Heuvelhof vragen onze aandacht
Geplande herbestemming van de kasteeldomeinen
De stad Leuven is eigenaar van de kasteeldomeinen Heuvelhof, De Bron en Heiberg, alle in Kessel-Lo. De stad zoekt nu echter een nieuwe bestemming voor de kastelen, waarbij een verkoop van de kastelen De Bron en Heiberg wordt overwogen. De stad heeft wel de intentie om de eigendom over de kasteeldomeinen te behouden en ze publiek toegankelijk te houden. Voor de herbestemming van de kastelen heeft de stad een studie laten uitvoeren door het studiebureau Miss Miyagi.
Die studie werd reeds voor advies voorgelegd aan de GECORO (Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Ordening) en de Adviesraad Onroerend Erfgoed van Leuven, waarin Natuurpunt Leuven vertegenwoordigd is. Binnen deze adviesraden heeft Natuurpunt Leuven haar bezorgdheid geuit over de mogelijke impact van zo’n herbestemming (al dan niet met verkoop) op de omliggende, ecologisch en landschappelijk zeer waardevolle kasteeldomeinen.
Natuurpunt Leuven meent dan ook dat een herbestemming van deze kastelen heel omzichtig moet gebeuren, en geen negatieve impact mag hebben op de omringende kasteeldomeinen. We zullen deze dossiers in de toekomst dan ook van nabij blijven opvolgen, en houden jullie op de hoogte.
Hierbij plaatsen we alvast het kasteelpark Heiberg in de picture. De andere kasteeldomeinen volgen later.
Kasteelpark Heiberg, een heischraal museum aan de stadsrand
Het kasteelpark Heiberg is bij natuurliefhebbers uit de regio goed gekend als openluchtmuseum. Het aanwezige grasland schept een beeld van het heischrale karakter van het Hageland van weleer. Het is een kwetsbaar relict dat zowel dankzij toeval als gunstig beheer (geen pesticiden en mestgebruik, wel maaien en afvoeren van maaisel en bladval) doorheen de jaren vrij intact is gebleven.
Historisch was dit park bebost, zoals de rest van de streek.. Toch behoren deze gerijpte graslandbodems tot de oudere bestaande graslanden in de omgeving, die al op de Ferrariskaart van 1771-1778 aangeduid staan als grasland. Voor paddenstoelen, planten en een rijk insectenleven is een gezonde, lange tijd ongestoorde bodem cruciaal.
Het kasteelpark ligt op een noordwest georiënteerde Diestiaanhelling, wat een vrij koel klimaat schept. Van oudsher is geweten dat botanische soortenrijkdom sterk verschillend is tussen zuidelijk en noordelijk gerichte Diestiaanheuvelflanken. Bijkomend bevindt er zich een overgang van drogere bodem, naar een vochtige kwelzone wat voor een veel grotere soortenrijkdom zorft. Deze overgangszones zijn buiten natuurgebieden en zeker in graslanden grotendeels opgekuist en dus verdwenen uit het landschap.
Heischrale graslanden zijn gebaat bij een vrij voedselarme bodem. Je vindt er soorten als tormentil, mannetjesereprijs en betonie die te boek staan als notoire fosfaatvlieders. Fosfaat ontstaat van nature (o.a. bij de vertering van bladval) of komt door bemesting of vervuiling in de bodem terecht. Voor vele, tegenwoordig meer zeldzame plantensoorten is overmatige fosfaat- en stikstoftoegift (aanrijking) in de bodem nefast. De weinig concurrentiekrachtige soorten delven bij bodemverrijking (ook vanuit de neerslag) al snel het onderspit. Vergrassing (dominantie van grassoorten) treedt op en het kaartenhuisje van het kwetsbare ecosysteem stort in. In tegenstelling tot wat je misschien zou verwachten, zorgt verrijking van de bodem zorgt wel vaker voor soortenarmoede.
Het lijstje aanwezige soorten in park Heiberg is hoe dan ook indrukwekkend. Menig natuurgebied in de regio kan hier niet aan tippen: borstelgras, tandjesgras, dicht havikskruid, struikhei, liggend walstro, veelbloemige veldbies, grasklokje, voorjaarszegge, sterzegge en de eerder vermelde soorten komen hier voor op een gebied dat op de kaart slechts een postzegel groot is.
Knelpunten
Hier knelt het schoentje dan ook: het terrein kent een gunstig beheer, maar is zeker in de vochtige zones betredingsgevoelig. Daarnaast werden er in het verleden veel parkbomen aangeplant, die zorgen voor overdadige beschaduwing en met hun bladval de bodem ook ongewenst bemesten. Op het terrein is ook duidelijk dat de bodem van de meer belopen gedeelten van het park beschadigd en botanisch gedegradeerd is. Samen met aanzienlijke beschaduwing en de zeer geïsoleerde ligging van andere heischrale graslanden, vertaalt dit zich naar een krimpende oppervlakte voor de aanwezige soorten om te koloniseren.
Levensvatbare plantenpopulaties bestaan uit honderden exemplaren en niet uit enkelingen. Desondanks houden de meeste soorten voorlopig nog stand, maar er valt nog extinctieschuld af te betalen waardoor bepaalde pronkstukken uit dit openluchtmuseum zullen verdwijnen als niet wordt ingegrepen. Of het nageslacht zich hier binnen tien jaar nog over bloeiende betonie kan buigen, valt alleszins te betwijfelen.
Park Heiberg is naast het botanische ook een mycologische hotspot voor vaak zeldzame graslandpaddenstoelen, die zich enkel bij gunstige klimatologische omstandigheden laten zien (vochtige zomer/najaar). Verschillende soorten wasplaten, aardtongen en knotszwammen sieren in het najaar de helling. Waar je deze ook vindt, het zijn miniatuur-meesterwerkjes van de natuur en kwaliteitsindicatoren van goed ontwikkeld grasland. De combinatie van dit alles maakt het kasteelpark, naast het fraaie landschappelijke plaatje, ook op natuurvlak een unieke plek.
