Voorjaarstrek amfibieën barst los na grillige aanloop

Na de koudeprik van vorige week, worden voor de komende dagen zachtere temperaturen en veel neerslag verwacht. Voor kikkers, padden en salamanders zijn dit ideale omstandigheden om te ontwaken uit hun winterslaap en op weg te gaan naar hun voortplantingspoelen. Natuurpunt roept automobilisten op om hun snelheid te matigen op plaatsen met amfibieëntrek. Jaarlijks sneuvelen immers tienduizenden amfibieën in het verkeer.

Dicht wegennetwerk

Amfibieën houden een winterslaap maar ontwaken in het vroege voorjaar, wanneer het bij valavond niet kouder is dan ca. 7°C. Vanaf schemerduister trekken ze dan - vooral wanneer het regent - van hun overwinteringsplek naar nabijgelegen poelen om zich daar voort te planten. Die trektocht verloopt echter niet vlekkeloos. België kenmerkt zich door een hoge dichtheid van het wegennet. De dichtheid van dit netwerk neemt nog steeds toe en de groei doet zich vooral voor op het gemeentelijk wegennet. Voor wegen buiten de bebouwde kom is die dichtheid zelfs veruit het hoogst van alle Europese landen waarvoor data beschikbaar zijn. En net deze gemeentelijke wegen doorsnijden vaak de leefgebieden van kikkers, padden en salamanders. De kans dat een amfibie tijdens de voorjaarstrek een weg zal moeten kruisen, is in België dan ook erg groot en vaak eindigt zo’n oversteek onder de wielen van voorbijrijdende wagens. De gewone pad staat dan ook op één in de ranking van meest geregistreerde soorten in het project ‘dieren onder de wielen’.

Meer dan 4 miljoen amfibieën gered

Daarom organiseert Natuurpunt op ca. 300 plaatsen in Vlaanderen overzetacties, waarbij vrijwilligers elke avond op stap gaan om alle amfibieën veilig de weg over te helpen. De eerste acties werden in Vlaanderen opgestart in 1981. Sindsdien werden al 4.011.004 amfibieën overgezet. Het gaat dan vooral om gewone padden (79%), bruine kikkers (12%) en alpenwatersalamanders (4%) maar ook zeldzame soorten als de kamsalamander worden op een aantal locaties gemeld.

Afbeelding

De komende weken zullen weer tienduizenden padden van de overwinteringsplaats naar de voortplantingspoel trekt. Duizenden vrijwilligers zullen ervoor zorgen dat ze veilig de overkant van de weg bereiken (foto: Norbert Huys).

De ongewone pad

De gewone pad is nog steeds de meest algemene amfibiesoort in Vlaanderen. Toch gaat ze gestaag achteruit. Uit een recente studie op basis van gegevens die sinds de jaren ’70 werden ingezameld bij paddenoverzetacties in het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland blijkt dat op heel wat locaties de populaties voortdurend afnemen. Die achteruitgang is zelfs zo sterk dat de soort in beide landen bijna in aanmerking komt om te worden opgenomen op de Rode Lijst. De eerste stappen zijn gezet om een dergelijke analyse ook uit te voeren op de dataset van Vlaanderen want ook hier wordt vastgesteld dat de gewone pad een sterk dalende trend vertoont. Elk exemplaar dat tijdens een overzetactie kan worden gered van een verkeersdood, kan dan ook het verschil maken.

Vervroegde trek door klimaatverandering?

Rond de jaarwissel werden in ons land warmterecords opgetekend. Op 31 december 2022 werden in Ukkel recordtemperaturen opgemeten van 16,2°C en in Diepenbeek, Kuringen en Zepperen steeg het kwik zelfs tot 17,5°C. In combinatie met de hoge luchtvochtigheid heeft dit ervoor gezorgd dat veel amfibieën vroegtijdig ontwaakten uit hun winterslaap en naar hun voortplantingspoelen trokken. Die winterse lente hield echter niet lang aan waardoor de vroegtijdige voorjaarstrek snel weer werd beëindigd. Op 17 februari werd een eerste ‘echte’ trekgolf vastgesteld: op die dag werden meer dan 8.000 amfibieën geregistreerd. Door de opwarming van het klimaat schuift het zwaartepunt van de voorjaarstrek op: daar waar die voorjaarstrek vroeger piekte in de eerste decade van maart, werden de voorbije jaren steeds vaker topdagen geregistreerd midden februari (in 2022 viel de topdag op 16 februari).

Help mee!

Wil je zelf ook meehelpen aan een overzetactie in jouw buurt, surf dan gauw naar www.paddenoverzet.be. Op deze webpagina kan je de naam van jouw gemeente intikken. Dan verschijnt een kaartje met alle acties die in jouw buurt worden georganiseerd. Neem zeker eerst contact op met de lokale coördinator die jou kan zeggen waar en wanneer je een handje kan helpen. Ook praktische info (zaklamp, emmer en fluohesje aantrekken) en uitleg over de verschillende soorten zijn erg nuttig alvorens je het veld in trekt. Om jou te helpen alle inheemse amfibieën te herkennen, kan je alvast een handige zoekkaart aanschaffen.

Tekst: Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie