LIFE Green Valleys

Op een steenworp van Brussel liggen enkele verborgen parels van de natuur. Wat deze gebieden zo bijzonder maakt, is het kalkrijke water dat hier uit de diepte omhoog borrelt. Dit mineraalrijke water met veel kalk en basen heeft een grote invloed op de plantengroei en schept een uniek ecosysteem. In deze bloemrijke graslanden, waar kleurrijke vlinders vrolijk fladderen, en in de oude bossen met een weelderige voorjaarsflora, heerst een sfeer van pure, ongerepte natuur. Hier leven ook bijzondere dieren met welluidende namen, zoals de kamsalamander en de zeggekorfslak, die zich thuis voelen in deze vochtige, vruchtbare omgeving.

Deze bijzondere fauna en flora leverden deze gebieden een erkenning op binnen het Natura2000 netwerk van belangrijkste natuurgebieden in Europa. Dit netwerk is opgezet om de bijzondere Europese natuurwaarden te verzekeren en omvat bijna 18 % van het Europese grondgebied. Om deze waardevolle natuur verder te versterken ging in 2018 het project LIFE Green Valleys van start. Dit project wordt gefinancierd door het LIFE programma van de Europese Commissie.

LIFE Green Valleys richt zich op het behalen van drie overkoepelende doelstellingen: natuurherstel, nuttig gebruik van beheerresten en samenwerking en betrokkenheid van alle belanghebbenden. Het project loopt van september 2018 tot augustus 2025.

De hoofdrolspelers in het project zijn de plaatselijke vrijwillige medewerkers van Natuurpunt, waarbij de coördinatie voorzien wordt vanuit Natuurpunt Beheer vzw. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), Natuurpunt Studie vzw en Natuurinvest zijn de Vlaamse partners.

Daarnaast werken we samen met de Poolse natuurorganisatie Klub Przyrodników (Klub). In het westen van Polen beheert Klub verschillende natuurgebieden met soortgelijke vegetaties als deze rond Brussel. Dit LIFE-project biedt een unieke kans om kennis uit te wisselen over het beheer van deze unieke stukjes natuur, samen ervaringen op te doen en uit te wisselen, en oplossingen te zoeken voor het verwerken van de beheerresten.

De gebieden binnen het LIFE Green Valleys project zijn gekozen op basis van hun unieke hydrologie. Grondwater komt hier op verschillende plaatsen aan de oppervlakte. De samenstelling van de grondlagen (vooral leem) zorgt ervoor dat dit water zeer rijk is aan calcium en ijzer. Het ijzer in dit water bindt met aan de aanwezige fosfaat, waardoor dit niet meer beschikbaar is voor planten om op te nemen. Dit maakt dat alleen gespecialiseerde planten, die weinig nutriënten nodig hebben, kunnen groeien in dit habitat. In Vlaanderen komen sommige van deze plantensoorten bijna alleen nog voor in gebieden binnen de Groene Vallei. De gebieden in Polen omvatten de grootste bekende populaties van deze soorten.

In Polen zijn er acties gepland in het westen van het land, vlakbij de Duitse grens.

Afbeelding met kaart Poolse gebieden

In het projectgebied vinden we een bonte afwisseling van bloemrijke graslanden en schitterende bossen waarvan sommigen al eeuwenlang bestaan. Delen van het landschap zijn in de laatste tientallen jaren echter ingrijpend veranderd. Toch vinden we er nog natuurpareltjes met honderden orchideeën, weerschijnvlinders, ijsvogels en de twee ambassadeurs van het project: de kamsalamander en de zeggekorfslak. De bever past hier en daar het landschap aan naar eigen goeddunken.

Of je nu wandelt door de moerassen van het Silsombos met de in mist gehulde Zwarte Madam of door de wonderlijke kalkmoerassen van Torfbroek, zeldzame planten en dieren zijn nooit veraf. De graslanden in deze gebieden behoren tot de top in Europa. Veel van de planten zijn zeldzaam in Vlaanderen of komen alleen hier nog voor. De aanwezigheid van kwel, of opstuwend grondwater, zorgt voor bijna permanent natte gronden. Op deze kalkrijke graslanden groeien zeldzame orchideeën. 

Na de Tweede Wereldoorlog werden deze graslanden massaal beplant met populieren. De bomen zorgden voor een grote houtopbrengst op korte termijn. Tijdens het LIFE project zullen we een deel van deze aanplanten verwijderen om de oude graslanden te herstellen. Een ander deel laten we staan: canadapopulieren planten zich immers niet voort in onze streken. Door het vernatten van de ondergrond hebben ze het ook vaak niet naar hun zin en sterven af. Het dode hout dat achterblijft is de ideale voedingsbodem voor inheemse plant- en diersoorten om opnieuw te groeien en te bloeien.

Niet alleen je ogen worden verwend, spits ook je oren tijdens de wandeling. Een orkest van nachtegalen, sprinkhaanzangers, zanglijsters en blauwborsten maken je kleurrijke natuurervaring compleet. Tijdens de avondschemering klinkt op de achtergrond geregeld de kreet van een waterral of steenuil of het geblaf van een ree of vos. De zwarte specht roffelt op de dikke bomen.

De Europese unie heeft verschillende habitats een beschermde status gegeven omdat ze door veranderend landgebruik steeds zeldzamer werden. Om hun voorbestaan te garanderen, werden gebieden waar de habitats nog voorkomen, opgenomen in het Natura 2000 netwerk van Europees belangrijke natuurgebieden. In dit project wordt gewerkt rond 9 van die habitats.

(Half)natte open habitats

De Glanshaver- en Grote vossenstaartgraslanden (6510) gedijen op vochtige bodems en overstromingsgebieden, maar zijn buiten natuurreservaten zeldzaam geworden door afnemend hooibeheer en intensieve landbouw. Om hun soortenrijkdom te behouden, is een zorgvuldig maaibeheer nodig. Voedselrijke, soortenrijke ruigtes langs waterlopen en boszomen (6430) bieden onderdak aan tal van insecten, zoals vlinders en zweefvliegen. Deze ruigtes vereisen cyclisch kap- en maaibeheer om de open structuur en biodiversiteit te behouden, maar ze zijn gevoelig voor verdroging en vervuiling. Daarnaast zijn de Blauwgraslanden (6410) van belang, met hun kenmerkende blauwe tint door soorten als Pijpenstrootje en Blauwe zegge. Deze vochtige graslanden vragen om jaarlijks maaibeheer en een stabiele waterhuishouding om te kunnen overleven. Kalkmoerassen (7230) zijn een van de soortenrijkste plantengemeenschappen van Vlaanderen, en worden gekenmerkt door de voortdurende verversing van het grondwater, wat zorgt voor een unieke vegetatie. Hun instandhouding vereist een gericht beheer dat rekening houdt met de delicate waterbalans.

Bosrijke habitats

In het projectgebied komen verschillende waardevolle boshabitats voor die elk bijdragen aan de biodiversiteit. De Valleibossen, Elzenbroekbossen en zachthoutooibossen (91E0*) zijn te vinden op alluviale bodems langs rivieren en beken, en in moerassige depressies. Deze bossen, bestaande uit Elzen-Essenbossen, Elzenbroekbossen en Wilgenbossen, zijn afhankelijk van een goede waterkwaliteit en natuurlijke overstromingsdynamiek. Ingeplante populierenbossen kunnen op termijn door natuurlijke successie worden omgevormd tot deze waardevolle bostypes. Daarnaast zijn er de Essen-Eikenbossen zonder Wilde hyacinth (9160), die voorkomen op zowel zure als minder zure leembodems. Deze bossen herbergen een rijke voorjaarsflora, variërend van Bosanemoon en Gele dovenetel op de voedselarme bodems, tot Daslook en Slanke sleutelbloem op de voedselrijkere gronden. Specifiek beheer, zoals zoom- en mantelbeheer, het vrijstellen van onderdrukte soorten, en het behoud van dikke bomen en dood hout, is noodzakelijk om deze bossen in stand te houden. Verder zijn er de Eiken-Beukenbossen op zure bodems (9120), die te herkennen zijn door de aanwezigheid van voorjaarsflora zoals Lelietje-van-dalen, Dalkruid en Blauwe bosbes. Deze bossen zijn iets armer aan voedingsstoffen, maar spelen een belangrijke rol in het behouden van de zuurminnende vegetatie in het gebied.

Droge, open habitats

Heischrale graslanden en soortenrijke graslanden van zure bodems (6230) bevatten soortenrijke gesloten graslanden van voedselarme bodems. Dit zijn graslanden met een lage productie en vooral meerjarige soorten. Heischrale graslanden behoren tot één van de meest bedreigde habitattypes in Vlaanderen en komen in goed ontwikkelde vorm nog slechts “marginaal” voor. Meestal zijn ze tot kleine vlekken of stroken teruggedrongen. Maaien is de meest aangewezen beheervorm, zeker voor kleine relicten. Voor grotere gebieden is eventueel een combinatie mogelijk met nabegrazing. Belangrijke mogelijkheden voor herstel van heischraal grasland in Vlaanderen liggen in beboste of verboste percelen, in de nabijheid van bestaande relicten.

Aquatische habitats

Kranswieren (Characeae) zijn waterplanten die zich, net als varens en mossen, met sporen voortplanten. Ze groeien vooral in heldere, matig carbonaathoudende tot erg kalkrijke, stilstaande wateren met een goede waterkwaliteit. Kranswiervegetaties staan vaak aan het begin van een successiereeks naar andere waterplanten- of oevergemeenschappen. Deze pioniervegetaties komen o.a. voor in pas gegraven sloten of poelen, in uitgestoven duinpannen of recent uitgebaggerde vijvers. Wanneer de milieuomstandigheden dit toelaten kunnen dichte kranswiervegetaties ook langdurig voorkomen. Wateren met kranswier vegetaties (3140) zijn gekenmerkt door heel helder water en zijn mede daarom ook interessant voor verschillende fauna.

Monitoring Kamsalamander

De aanwezigheid van de kamsalamander binnen het projectgebied van LIFE Green Valleys wordt driemaal gemonitord binnen het project: in het begin (2020), het midden (2022) en aan het einde van het project (2025). Deze monitoring gaat steeds in het voorjaar door. De resultaten worden doorheen het project vergeleken om de effecten van de herstelacties binnen het project na te gaan.

Monitoring zeggekorfslak

De aanwezigheid van de zeggekorfslak binnen de projectgebieden van LIFE Green Valleys wordt driemaal gemonitord: aan het begin (2020), in het midden (2023) en aan het einde van het project (2025). Deze monitoringsstudie gaat steeds door in het najaar. De resultaten worden over de jaren heen vergeleken om het effect van de herstelacties op de populatie zeggekorfslakken na te gaan.

Monitoring vleermuizen

Bij aanvang van herstelacties waarbij bomen geveld zouden worden, wordt steeds nagegaan of er aanwijzingen zijn dat vleermuizen in deze bomen hun nestje hebben gemaakt. Zo wordt impact op deze populaties zo veel mogelijk vermeden.

In 2019 stonden de onderzoekers voor een verrassing: de kleine hoefijzerneus, een soort die de laatste 45 jaar in Vlaanderen niet meer gezien is, vloog langs de monitoringsinstrumenten! Sinds deze ontdekking wordt de omgeving elk jaar gemonitord, maar helaas werd deze zeldzame passant niet opnieuw gesignaleerd.

Ecohydrologische studie

Om de herstelacties van het LIFE Green Valleys project zo (kosten)efficiënt mogelijk te laten doorgaan, werd in deze studie specifiek gekeken naar het ecohydrologisch functioneren van de verschillende deelgebieden. Daarbij wordt uitgebreid aandacht besteed aan grond- en oppervlaktewater chemie en –dynamiek en de daarmee samenhangende vegetatiezonering.

Socio-economische Impact Analyse

Een Socio-economische Impact Analyse (SEIA) brengt de socio-economische impact als gevolg van het grootschalig natuurherstel in de groene vallei in kaart. Deze analyse wordt uitgevoerd aan het begin van het project (2020) en aan het einde van het project (2025).

Interactieve tekeningen

Projectpartner Natuurinvest produceerde enkele interactieve tekeningen van de verschillende natuurstreefbeelden binnen het LIFE Green Valleys project. Deze interactieve tekeningen zijn leerrijke hulpmiddelen om de habitats en natuurstreefbeelden beter te leren kennen.

Glanshaver- en Grote vossenstaartgraslanden (6510)

Voedselrijke, soortenrijke ruigtes langs waterlopen en boszomen (6430)

Kalkmoeras (7230)

Valleibossen, Elzenbroekbossen en zachthoutooibossen (91E0*) 

Eiken-Beukenbossen op zure bodems (9120)

Informatieve filmpjes

Projectpartner NatuurInvest zal doorheen de loop van het project 10 informatieve filmpjes maken over de verschillende thema's die aan bod komen in LIFE Green Valleys. De eerste vijf filmpjes kan je hier bekijken:

- gebruik van biomassa in Polen

- ontslibben van vijvers voor het herstel van kranswiervegetaties

- van populierenaanplant tot natuurlijk bos

- trilvenen en hun beheer

- kranswiervegetaties 

Just a stone's throw from Brussels, you can find some hidden gems of nature. What makes these areas so special is the calcium-rich water that bubbles up from the depths here. This mineral-rich water, rich in lime and alkali, strongly influences plant growth and creates a unique ecosystem. In these flowery grasslands, where colorful butterflies flutter merrily, and in the ancient forests with lush spring flora, you are surrounded by an atmosphere of pure, unspoiled nature. Special animals with eloquent names, like the great crested newt and the Desmoulin's whorl snail feel right at home in this moist, fertile environment.

The unique fauna and flora found here has earned the area a recognition within the Natura2000 framework of most important natural areas in Europe. Set up to ensure Europe's special natural values, this network covers nearly 18% of European territory. To further strengthen this valuable nature, the LIFE Green Valleys project started in 2018. This project is funded by the European Commission's LIFE program.

LIFE Green Valleys focuses on achieving three overarching goals: nature restoration, solving the biomass problem and cooperation and involvement of all stakeholders. The project runs from September 2018 to August 2025.

The main players in the project are the local volunteer staff of Natuurpunt, with coordination provided by Natuurpunt Beheer vzw. The Agency for Nature and Forest (ANB), Natuurpunt Studie vzw and Natuurinvest are the Flemish partners.

We also work together with the Polish nature organization Klub Przyrodników (Klub). In western Poland, Klub manages several nature reserves with similar vegetation to the vegetation found around Brussels. This LIFE project offers a unique opportunity to exchange knowledge on the management of these rare pieces of nature, to gain and exchange experiences and to find solutions for the processing of the management residues.

Project area

The areas within the LIFE Green Valleys project were chosen based on their unique hydrology. Groundwater reaches the surface on several locations. The composition of the soil layers (especially loam) makes this water very rich in calcium and iron. The iron in this water binds with to the phosphate in the soil, making it unavailable for plants to absorb. This means that only specialized plants, which have low nutrient requirements, can grow in this habitat. In Flanders, some of these plant species are found almost exclusively in areas within the Green Valley. Areas in Poland contain the largest known populations of these species.

In Poland, actions are planned in the west of the country, close to the German border.

Landscape

In the project area we find a colorful variety of flowery grasslands and magnificent forests, some of which have existed for centuries. However, parts of the landscape have changed dramatically in recent decades. Nevertheless, we still find natural gems with hundreds of orchids, butterflies, kingfishers and the two ambassadors of the project: the great crested newt and the Desmoulin's whorl snail. Here and there, the beaver modifies the landscape to its own liking.

Whether you hike through the marshes of the Silsom forest with the mist-shrouded Zwarte Madam or through the wondrous limestone marshes of Torfbroek, rare plants and animals are never far away. The grasslands in these areas are among the best of Europe. Many of the plants are rare in Flanders or are only found here. The presence of seepage, or impounding groundwater, creates almost permanently wet soils. Rare orchids grow on these calcareous grasslands. 

After World War II, these grasslands were planted en masse with poplars. The trees provided a large short-term timber yield. During the LIFE project we will remove part of these plantings to restore the old grasslands. Another part will be left standing: canada poplars do not reproduce in our regions. Also, due to groundwaterlogging, they often do not thrive and die. The dead wood that remains is the ideal breeding ground for native plant and animal species to grow and flourish again.

Not only will your eyes be pampered, prick up your ears as you walk. An orchestra of nightingales, grasshopper warblers, song thrushes and bluebirds will complete your colorful nature experience. At dusk, the cries of a water rail or little owl or the barking of a deer or fox can regularly be heard in the background. The black woodpecker rumbles on the thick trees.

Target habitats

The European Union granted status of protection to several habitats as they became increasingly rare due to changing land use. To ensure their survival, areas where the habitats still occur were included in the Natura 2000 network of European Important Natural Areas. This project works around 9 of those habitats.

(Semi-)wet open habitats.

Lowland hay meadows (6510) thrive on moist soils and floodplains, but have become rare outside nature preserves due to declining hay management and intensive agriculture. Careful mowing management is needed to maintain their species richness. Hydrophilous tall herb fringe communities of plains and of the montane to alpine levels (6430) provide habitat for numerous insects, such as butterflies and hoverflies. These shrublands require cyclical felling and mowing management to maintain open structure and biodiversity, but they are susceptible to desiccation and pollution. Also of interest are the Molinia meadows on calcareous, peaty or clayey-silt-laden soils (6410), with their distinctive blue hue due to species such as Pipeweed and Blue sedge. These wet grasslands require annual mowing management and a stable water regime to survive. Alkaline fens (7230) are one of the most species-rich plant communities in Flanders, and are characterized by the continuous refreshment of groundwater, creating unique vegetation. Their conservation requires targeted management that takes into account the delicate water balance.

Forest habitats

Several valuable forest habitats occur in the project area, each contributing to biodiversity. The Alluvial forests with Alnus glutinosa and Fraxinus excelsior (91E0*) are found on alluvial soils along rivers and streams, and in swampy depressions. These forests, consisting of Alder-Essen Forests, Alder-Brook Forests and Willow Forests, depend on good water quality and natural flood dynamics. Planted poplar forests may eventually be transformed into these valuable forest types through natural succession. There are also the Sub-Atlantic and medio-European oak or oak-hornbeam forests of the Carpinion betuli (9160), which occur on both acidic and less acidic loamy soils. These forests harbor a rich spring flora, ranging from Wood anemone and Yellow deadnettle on the nutrient-poor soils, to Badger garlic and Slender primrose on the more nutrient-rich soils. Specific management, such as zoom and mantle management, release of suppressed species, and retention of thick trees and dead wood, is necessary to maintain these forests. Then there are the Atlantic acidophilous beech forests with Ilex and sometimes also Taxus in the shrublayer (9120), which can be recognized by the presence of spring flora such as Lily of the Valley, Limeweed and Blueberry. These forests are slightly poorer in nutrients, but play an important role in maintaining acid-loving vegetation in the area.

Dry, open habitats

Species-rich Nardus grasslands, on silicious substrates in mountain areas (and submountain areas in Continental Europe) (6230) contain species-rich closed grasslands of nutrient-poor soils. These are low-production grasslands with mostly perennial species. Nardus grasslands are among one of the most endangered habitat types in Flanders and in well-developed form are only “marginally” found. Usually they have been reduced to small patches or strips. Mowing is the most appropriate form of management, especially for small relics. For larger areas, a combination with grazing may be possible. Important opportunities for restoration of heathy grassland in Flanders lie in forested or overgrown plots, in the vicinity of existing relicts.

Aquatic habitats

Wreathweeds (Characeae) are aquatic plants that, like ferns and mosses, reproduce by spores. They grow mainly in clear, moderately carbonate to very calcareous, calm waters with good water quality. Wreath wrack vegetations are often at the beginning of a succession series to other aquatic plant or riparian communities. These pioneer vegetations can be found, for example, in newly dug ditches or pools, in outcropping dune pans or recently dredged ponds. When environmental conditions permit, dense garland wrack vegetation can also occur for long periods of time. Hard oligo-mesotrophic waters with benthic vegetation of Chara spp (3140) are characterized by very clear water and are therefore also interesting for various fauna.

Monitoring Great Crested Newt

The presence of the great crested newt within the LIFE Green Valleys project area will be monitored three times during the project: at the beginning (2020), middle (2022) and at the end of the project (2025). This monitoring ideally happens in spring. The results are compared throughout the project to ascertain the effects of the restoration actions within the project.

Monitoring Desmoulin's Whorl Snail

The presence of the Desmoulin's whorl snail within the LIFE Green Valleys project area will be monitored three times during the project: at the beginning (2020), middle (2023) and at the end of the project (2025). This monitoring ideally happens in autumn. The results are compared throughout the project to ascertain the effects of the restoration actions within the project.

Monitoring of bats

Prior to the start of restoration actions that involve felling trees, all trees are investigated for any evidence of bat nesting. This way, impact on bat populations is avoided as much as possible.

In 2019, researchers were in for a surprise: the lesser horseshoe bat, a species not observed in Flanders for 45 years, flew past the monitoring instruments! Since this discovery, the area has been monitored every year, but unfortunately this rare passerby was not spotted again.

Ecohydrological study

To ensure optimal cost efficiency of the restoration actions of the LIFE Green Valleys project, this study specifically looked at the ecohydrological functioning of the different sub-areas. This included extensive attention to ground and surface water chemistry and dynamics and associated vegetation zoning.

Socio-Economic Impact Analysis

A Socio-Economic Impact Analysis (SEIA) identifies the socio-economic impacts resulting from the large-scale nature restoration in the Green Valley. This analysis is conducted at the beginning of the project (2020) and at the end of the project (2025).

Interactive drawings

Projectpartner Natuurinvest produced a couple of interactive drawings of the different targets habitats within the LIFE Green Valleys project. These interactive drawings are instructive tools for learning more about the habitats and nature targets.

Glanshaver- en Grote vossenstaartgraslanden (6510)

Voedselrijke, soortenrijke ruigtes langs waterlopen en boszomen (6430)

Kalkmoeras (7230)

Valleibossen, Elzenbroekbossen en zachthoutooibossen (91E0*) 

Eiken-Beukenbossen op zure bodems (9120)

Informative videos

Project partner NatuurInvest will produce 10 informative videos over the course of the project on the various themes covered in LIFE Green Valleys. The first five videos can be viewed here:

- gebruik van biomassa in Polen

- ontslibben van vijvers voor het herstel van kranswiervegetaties

- van populierenaanplant tot natuurlijk bos

- trilvenen en hun beheer

- kranswiervegetaties