Gerande oeverspin is Europese spin van het jaar 2020
De gerande oeverspin is verkozen tot Europese spin van het jaar 2020. Dat hebben 83 spinnendeskundigen uit 26 Europese landen beslist, zo meldt de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL. Ze is één van onze grootste inheemse spinnen, heeft geen web nodig om haar prooi te vangen, kan ‘Jezusgewijs’ over water lopen, zorgt erg goed voor haar jongen en vangt al duikend zelfs gewervelde dieren als prooi.
Bedreigde soort
De gerande oeverspin, Dolomedes fimbriatus, behoort tot de familie van de kraamwebspinnen, die wereldwijd 356 soorten telt. In België leven 3 soorten van deze familie, waaronder twee oeverspinnen: de gerande oeverspin en de grote oeverspin.
De gerande oeverspin leeft bij voorkeur op natte heide en in moerasgebied. Daar komt ze soms nog algemeen voor, maar door de vernietiging van haar voorkeurleefgebied is ze eerder zeldzaam geworden. In België is ze één van de vier wettelijk beschermde spinnensoorten, naast de waterspin, de tijgerspin en de gewone mijnspin. In de Vlaamse Rode Lijst staat de spin genoteerd als "kritiek wegens verdwijnen biotopen, op de rand van uitsterven".
De gerande oeverspin wordt ook opgevolgd binnen het Vlaamse meetnettenverhaal (zie onderaan). Er zijn al eerste aanwijzigingen dat de soort bij ons te lijden heeft onder een toenemende verdroging van habitats onder invloed van de klimaatverandering.
Jagende joekel
Met een lichaamslengte van 15-22 mm bij de vrouwtjes en 10-16 mm bij de mannetjes, is de gerande oeverspin één van onze grootste spinnensoorten. Ze heeft een stevig postuur. De basiskleur is geel-bruin tot zwartbruin en aan beide zijden van het lichaam loopt meestal een beige tot gele lengtestreep.
De gerande oeverspin staat bekend als een actieve jager, die dus geen web gebruikt om prooi te vangen, maar jonge exemplaren maken vreemd genoeg wel nog een kleine webachtige constructie, vaak op bladeren van kruidachtige planten die niet noodzakelijk altijd vlakbij het water groeien.
Als de spinnen groter worden, verhuizen ze naar de waterkant van stilstaande of traag stromende waterpartijen in natte heidegebieden, vochtige graslanden, oever- of broekbossen. Ze maken dan niet langer een web. Om te jagen, zit de gerande oeverspin op het wateroppervlak bij de oevervegetatie en kijkt uit naar insecten die in het water beland zijn er daar dan liggen te spartelen. Die trillingen registreert ze met haar pootuiteinden, eigenlijk zoals webwevende spinnen de trillingen in hun web opmerken. Ze loopt dan vlot over het water naar de prooi en grijpt die vast. De gerande oeverspin gebruikt het wateroppervlak dus eigenlijk als een web!
Als Jezus over het water
Dat "waterlopen" kan ze dankzij speciale waterafstotende haartjes, waardoor de oppervlaktespanning van het wateroppervlak haar drijvende houdt. De gerande oeverspin jaagt echter ook op diertjes die zich onder water bevinden, zoals kikkervisjes, kleine salamanders en kleine vissen. Daarmee is het één van de enige Belgische spinnen die regelmatig een gewervelde prooi vangt.
Ze moet dus kunnen duiken om zo'n waterdiertje te vangen, maar ook bij gevaar duikt ze bliksemsnel onder water. De waterafstotende haartjes over haar gehele lichaam, zorgen er dan voor dat er een luchtfilm rond de spin blijft hangen, waardoor ze ook onder water een tijdlang kan blijven ademen. Wanneer ze terug aan de oppervlakte komt, is de spin dan wonderlijk droog gebleven.
Zorgzame moeder
De paring vindt doorgaans plaats in mei of juni. Vanaf eind juni legt het vrouwtje haar eieren in een ronde eicocon van ca. 1 cm diameter. Die kan tot wel 1000 eitjes bevatten en wordt door de spin de hele tijd meegedragen in haar monddelen en dus niet bevestigd achteraan het achterlijf zoals bij wolfspinnen. Als het vrouwtje voelt dat de eitjes gaan uitkomen, spint ze het zogenaamde kraamweb, waarin ze de eicocon ophangt. De jongen blijven nog een tijd samen in dit kraamweb, terwijl het vrouwtje aan de buitenzijde de wacht houdt en haar kroost vurig verdedigt tegen belagers. De ontwikkeling van jong tot volwassen dier, neemt een tweetal jaar in beslag. De spin overwintert in subvolwassen toestand en vervelt dan begin mei een laatste keer, waarna ze volwassen is.
Gedurende het hele jaar zijn exemplaren van de gerande oeverspin aanwezig en minstens van maart tot oktober zijn ze waar te nemen, vooral de vrouwtjes. Vermoedelijk loopt de belangrijkste activiteitsperiode van de mannetjes van mei tot augustus.
Grote oeverspin
In België leeft een tweede soort oeverspin, de grote oeverspin, die erg lijkt op de gerande oeverspin, maar vaak de lichte zijstrepen mist. Op sommige plaatsen worden beide soorten samen aangetroffen, maar de grote oeverspin verkiest eerder laagveenhabitats met grotere waterpartijen en is bovendien een stuk zeldzamer. Voor België zijn maar twee vindplaatsen bekend. Om de twee soorten met zekerheid van mekaar te kunnen onderscheiden, is stereomicroscopisch onderzoek van de geslachtsstructuren nodig.
Waarom is de gerande oeverspin verkozen tot Europese spin van het jaar?
Niet alleen is de gerande oeverspin één van onze grootste inheemse spinnen en is ze daardoor goed op te merken door de mens, ze heeft daarnaast een interessante levenswijze: ze weeft in vroege stadia een web, wat ze dan later ‘verleert’, kan ‘Jezusgewijs’ over water lopen, zorgt erg goed voor haar jongen en vangt al duikend zelfs gewervelde dieren als prooi. De spin is uitzonderlijk goed aangepast aan haar waterrijke leefgebied, dat helaas hoe langer hoe meer onder druk staat. Bijzonder schadelijk zijn daarbij werken aan rivieroevers, het verwijderen van rietvelden en waterlelies, het uitdrogen van natte heide en de afnemende oppervlakte aan geschikte moerassige zones.
Met deze keuze van de Europese spin van het jaar, wil de 83-koppige jury van Europese spinnendeskundigen uit 26 landen niet alleen een ‘onpopulaire’ diergroep promoten, maar ook aandacht vragen voor een bedreigde habitat. Tegelijk hopen ze dat een breder publiek deze soort zal melden, zodat onderzoekers nieuwe gegevens ontvangen over de huidige verspreiding van de gerande oeverspin.
Ga dus gerust eens op zoek naar deze intrigerende soort en meldt eventuele waargenomen exemplaren door ze te fotograferen en in te voeren op de meldingssite van Natuurpunt: www.waarnemingen.be.
Meet mee!
Omdat het verspreidingsgebied van de gerande oeverspin nog niet goed genoeg gekend is, wordt in de Meetnetten naar deze spin gezocht met behulp van een inhaalslag. Kansrijke gebieden werden geselecteerd op basis van het aanwezige habitat en moeten nu gecontroleerd worden. Zin om in 2020 op zoek te gaan naar de gerande oeverspin en het verspreidingsgebied mee in kaart te brengen, meld je dan aan op www.meetnetten.be voor project 'Gerande oeverspin' of stuur een mailtje naar sam.vandepoel@natuurpunt.be.
Voor meer info over de soort kan je terecht op de website van de Belgische spinnenwerkgroep ARABEL.
Oorspronkelijke tekst: Christoph Hörweg
Nederlandse vertaling en bewerking: Koen Van Keer
