Giftig of niet?
Er bestaat helaas geen algemene regel om giftige paddenstoelen van eetbare te onderscheiden. Als je weinig van paddenstoelen afweet, is het risico om je te vergissen groot. Een giftige soort eten kan je diarree opleveren, maar in het ergste geval kun je er zelfs aan overlijden. Speel op veilig, laat ze staan en pluk ze digitaal.
In Vlaanderen komen er meer dan 4000 verschillende soorten paddenstoelen voor. Sommige zijn heel eetbaar of net erg giftig. Om paddenstoelen te herkennen, gebruik je al je zintuigen: ruik, voel en kijk goed. Bij de determinatie van een paddenstoel moet je vaak met je buik op de grond liggen (of een foto nemen van de onderkant). Zo kan je makkelijk onder het hoedje kijken. Al zijn er heel wat soorten die je niet in het veld op naam kan brengen en enkel met behulp van een microscoop kan determineren. Een foutje is dus snel gemaakt.
Wist je dat één van de meest giftige paddenstoelen ter wereld ook in Vlaanderen groeit? De groene knolamaniet. Deze paddenstoel is vaak in de buurt van eiken te vinden en de witte variëteit of een uitgebleekt exemplaar is gemakkelijk te verwarren met een eetbare champignon. Zelfs een kleine stukje van de groene knolamaniet kan al dodelijk zijn. De soort is goed van smaak (nootachtig) en je wordt minstens 24 uur later gewaar dat er iets fout loopt, wanneer het kwaad al onherroepelijk geschied is. Helaas bestaat er geen tegengif. Paddenstoelen aanraken is echter niet gevaarlijk, het gif zit in de cellen, het is dus niet nodig om kinderen bang te maken van paddenstoelen.
Je gaat niet dood van het eten van eender welke giftige paddenstoel, maar de gevolgen zijn sowieso toch onaangenaam tot zelfs (zeer) ernstig: neusloop, zweten, speeksel- of tranenvloed, hallucinaties, maag- en darmproblemen, stekende hoofdpijn, ademhalingsproblemen, delirium en zelfs bewusteloosheid. In het ergste geval heb je zelfs een levertransplantatie nodig. Het Antigifcentrum krijgt jaarlijks ongeveer 400 oproepen over paddenstoelen binnen. Meestal gaat het om jonge kinderen (onder de 4 jaar) die nog in de fase zitten dat ze alles in hun mond steken. Vaak is het daardoor slechts een kleine hoeveelheid en is er dus ook niets ernstig aan de hand. Soms is identificatie van de paddenstoel wel nodig, om zeker te zijn dat de paddenstoel niet giftig is. Hiervoor werkt het Antigifcentrum samen met een netwerk van paddenstoelexperten, verspreid over heel België.
Koop de paddenstoelen die je wil eten in de winkel, dan ben je 100% zeker. Laat ze in de natuur staan als smakelijke maaltijd voor de dieren en voor de mensen die na je komen. Paddenstoelen plukken mag gewoon niet in natuurgebieden. Enkel door ze te laten staan, kunnen paddenstoelen hun sporen verder verspreiden om zo mee de natuur gezond te houden. Pluk ze dus digitaal en geniet er van tijdens je herfstwandelingen.
Enkele misverstanden over eetbare paddenstoelen op een rijtje
Er bestaan geen trucjes om met zekerheid een eetbare van een giftige paddenstoel te onderscheiden. De meest gangbare misverstanden op een rij:
1. Jonge paddenstoelen zijn steeds eetbaar.
Fout. Een jong exemplaar van een groene knolamaniet, de giftigste paddenstoel in Vlaanderen, bevat dodelijke toxines.
2. Witte paddenstoelen zijn nooit giftig.
Er bestaat geen verband tussen giftigheid en kleur van de paddenstoel. Meerdere giftige trechterzwammen, zoals de giftige weidetrechterzwam (een soort die heel vaak in gazons groeit), zijn wit. Ook de witte variëteit van de groene knolamaniet wordt door leken wel eens verward met een champignon. Hoewel champignons duidelijk zwarte sporen hebben en deze van amanieten spierwit zijn. Er is trouwens ook een giftige witte champignon die vaak in weilanden groeit: de karbolchampignon. Deze verkleurt geel als je erin krast en zou bij het verhitten duidelijk beginnen stinken.
3. Een paddenstoel is wellicht eetbaar als slakken en eekhoorns ervan eten.
Slakken en kleine dieren in het bos eten wel van giftige paddenstoelen.
4. Giftige paddenstoelen hebben een onaangename geur en zien er niet echt smakelijk uit.
Fout, want de groene knolamaniet zou lekker smaken en lijkt op champignons. En ook het giftige bundelmosklokje is gemakkelijk te verwarren met het eetbare stobbenzwammetje. Het elfenschermpje ruikt heerlijk naar radijsjes, maar is toch giftig.
5. De toxines van een paddenstoel worden onschadelijk gemaakt door het koken.
Koken, drogen of invriezen hebben vaak geen effect op de giftige stoffen in een paddenstoel. Ze blijven giftig en soms dodelijk.
5 gevaarlijke paddenstoelen in Vlaanderen
De vaalroze parasolzwam behoort tot de familie van de parasolzwammen (Lepiota), die allemaal in meer of mindere mate giftig zijn. Ze bevatten namelijk allemaal het gif amatoxine, dat het vooral op je lever en nieren heeft gemunt. Een stukje van de vaalroze parasolzwam eten leidt ongeveer 12 uur later tot braken en diarree en eindigt meestal in coma in het ziekenhuis. Een aantal vergiftigingen met parasolzwammen kent een fatale afloop.
Hoewel je de witte variëteit van de groene knolamaniet makkelijk kunt verwarren met een champignon, geeft zijn Engelse benaming ‘death cap’ (hoed des doods) je al een niet-zo-subtiel vermoeden van zijn uiterst giftige karakter. De groene knolamaniet wordt beschouwd als één van de giftigste ter wereld. Een kleine beet is al genoeg om je lever en nieren dodelijk om zeep te helpen. De groene knolamaniet is trouwens niet de enige sterk giftige in zijn familie (Amanita).
Smakelijk ziet de voorjaarskluifzwam er niet uit, met zijn hersenachtige hoed. De paddenstoel bevat het gif gyromitrine, wat leidt tot griepachtige symptomen 6 tot 12 uur na het eten. In de tweede fase van de intoxicatie wordt de lever ernstig aangetast en treden er neurologische stoornissen (sufheid, slaperigheid, beven, convulsies) op. De meeste vergiftigingen met de voorjaarskluifzwam evolueren gunstig, maar 10 % van de gevallen kent een fatale afloop wegens de leverstoornissen.
De gewone krulzoom wordt ook wel Russische roulettezwam genoemd, omdat je niet kan voorspellen wanneer deze paddenstoel je fataal gaat worden. Sommige mensen eten de gewone krulzoom zonder problemen, bij anderen treedt na een aantal maaltijden een ernstige allergische reactie op. De paddenstoel bevat een stof die een auto-immuunreactie veroorzaakt waardoor het immuunsysteem de eigen rode bloedcellen aanvalt met mogelijk een dodelijke afloop. Speel dus gewoon op veilig en eet geen paddenstoelen uit de natuur.
